|
3-BOB. Temir yo‘l transportining tashkiliy boshqaruv tuzilmasi, uni loyihalash va rivojlantirish
3.1. Transportda tashkiliy tuzilma va uning turlari
"Struktura" - lotincha so‘z bo‘lib, narsalar tarkibiy qismlarining o‘zaro bog‘liq, ravishda joylashishi, tuzilishini bildiradi.
Boshqarish strukturasi deganda boshqaruv maqsadlarini amalga oshiruvchi va funksiyalarni bajaruvchi bir-biri bilan bog‘langan turli boshqaruv organlari va bo‘g‘inlarining majmui tushuniladi. Boshqarishning u yoki bu vazifalarini hal qilish uchun muayyan organlar tuziladi. Boshqarish organlari tizimi, quyi organlarning yuqori organlarga bo‘ysunishi va ular o‘rtasidagi o‘zaro aloqa boshqarish strukturasi tushunchasini tashkil qiladi. Bunday struktura odatda "boshqaruv apparati strukturasi" deb yuritiladi. U biron-bir boshqaruv organining (vazirlikning boshqaruv apparati, korxonaning boshqaruv apparati va h.k) bo‘limlari tarkibini bildiradi.
Boshqarish strukturasi ishlab chiqarish strukturasi bilan ham ifodalanadi. Bunda boshqarishni tashkil etishning dastlabki va belgilovchi omili ishlab chiqarish jarayoni bo‘lib hisoblanadi. U o‘zaro bog‘langan asosiy, yordamchi va xizmat ko‘rsatuvchi jarayonlardan iborat bo‘lib, bu jarayonlar bo‘limlar va xodimlar o‘rtasida mehnat taqsimotini talab qiladi. SHu maqsadda ishlab chiqarish bo‘limlari va ularga xos bo‘lgan boshqaruv apparati tuziladi.
Bo‘linmalar yig‘indisi, ularning tarkibi va o‘zaro aloqa shakllari korxonalarning ishlab chiqarish strukturasini tashkil etadi. Har bir korxona o‘ziga xos ishlab chiqarish strukturasiga egadir. Shunday qilib, boshqarishning maqsadlari, funksiyalari, vazifalari, oboektlari va organlari uning tashkiliy strukturasini belgilab beradi. Tashkiliy strukturalarni hosil qiladigan boshqarish organlari boshqaruv bo‘g‘inlari va boshqaruv bosqichlari shaklida bo‘ladi.
Boshqarish bo‘g‘ini - bu boshqarishning ayrim yoki qator funksiyalarini bajaruvchi mustaqil strukturasi bo‘limlaridir. Bu bo‘limlar o‘rtasidagi bog‘lanish va aloqalar gorizontal harakterga ega: Vazirlik, birlashma, korxona, sex, uchastka.
Boshqarish bosqichlari bir boshqarish bo‘g‘inining ikkinchisiga, odatda, quyi bo‘g‘inning yuqori bo‘g‘inga izchillik bilan bo‘ysinishini ko‘rsatadi. Bu vertikal bo‘yicha bo‘linishdir.
Barcha bo‘g‘in va bosqichlarning tarkibi va ularning o‘zaro bo‘ysunish tartibi, har bir boshqaruv organi va bo‘g‘inning huquq va burchlari, shuningdek, ular o‘rtasidagi munosabatlar tartibi, axborot kabi boshqarishning tashkiliy unsurlari boshqarish tizimini tashkil qiladi.
Boshqarish tizimi turli miqyoslarga ega bo‘lishi mumkin. CHunonchi:
butun xalq xo‘jaligini (tarmoklarni va mamlakat tumanlarini) boshqarish;
har bir tarmoq va tuman tasarrufidagi korxonalarni boshqarish;
korxonalar ichidagi bo‘limlarni (sexlar, uchastkalar va xokazolarni) boshqarish.
O‘z navbatida, butun xalq xo‘jaligini boshqarish ham uni "tarmoq", "birlashma" va "korxona" darajalaridagi ierarxik bosqichlar miqyosida amalga oshiriladi.
Boshqarish strukturasi boshqarish apparatining operativ ishlashini taominlashi lozim. Bu faoliyat joriy vazifalarni o‘z vaqtida va mohirlik bilan tez hal etishda namoyon bo‘ladi. Bunga ishlab chiqarishning miqyosi, murakkabligi, boshqarish oboektlarining joylashuvi ham taosir ko‘rsatadi. SHunday qilib, boshqarish strukturasi qanchalik mukammal bo‘lsa, ishlab chiqarish jarayoniga taosir o‘tkazish shunchalik samarali amalga oshiriladi.
Har bir korxonaning ishlab chiqarish tuzilmasi mavjud. Korxona qanchalik yirik bo‘lsa, uning ishlab chiqarish tuzilmasi ham shunchalik murakkab bo‘ladi.
Boshkaruv deganda boshkaruv apparati va ular orasidagi boglanish tushuniladi. Boshkaruv apparatining tarkibini bir-biri bilan boglangan teng xukukli birliklari va buginlari bilan tuldirish uning tashkiliy tuzumi deyiladi. Xar bir bulinma uz vazifasiga ega bulib, bulinma bajaradigan vazifalar doirasini, uning faoliyat chegaralarini, vakolatlari va javobgarligini belgilaydi.
Tuzilmaviy bo‘linmalar rasmiy va norasmiy alokalarda buladi8. Rasmiy alokalar - bu eng avvalo raxbarlar bilan buysunuvchilar urtasidagi alokalardir (vertikal alokalar). Ular raxbarlikning va buysunuvchilarning turiga karab fark kiladi. Agar raxbarlik tulakonli bulib, kuyi bulinmalar faoliyatiga doir barcha masalalarga daxldor bulsa bu xildagi aloka muntazam aloka deb aytiladi. Raxbarlik, cheklangan bulsa, u xolda aloka funksional buladi. Bulinmalar urtasida, vertikal alokadan tashkari gorizontal alokalar xam mavjud bulib, ular muvofiklashtirish va xamkorlik kilish tarzidagi alokalardir.
Hozirda keng tarqalgan boshqaruv tuzilmalar chiziqli, funksional va chiziqli-funksional bo‘lib ularning tuzishi quyidagicha:
Ayrim hollarda boshqaruv tizimida funksional bog‘lanishlarga asoslangan ma’muriy tuzilmalar qo‘llaniladi.
Bunday bog‘lanishlarning kamchiligi, farmoyishning yagonaligi ta’minlanmasligida va vazifaga javobgarlikning kamayishida namoyon bo‘ladi.
10-chizma.Funksional boshqaruv.
Yuqorida keltirilgan bog‘lanish shakllarining kamchilik-larini bartaraf qilish maqsadida chiziqli-funksional bog‘lanishlar shaklidan foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
