O‘quv qo‘llanma

Ekspluatatsion tezlik - transport vositalarining yo‘lda hamda boshlang‘ich va so‘nggi joylarida to‘xtashini ham hisobga olgan holdagi harakat tezligidir. Temir yo‘l transportida ekspluatag‘ion tezlik o‘rnida uchastka tezligi termini ishlatiladi. Transport vositalarining yo‘ldagi oraliq bekatlarda passajirlarni tushirish-chiqarish vaqtida to‘xtashini hisobga olgan holdagi tezligi passajirlarning manzilga etib borish yoki aloqa tezligi deyiladi va u passajirlar yo‘lda bo‘lgan vaqtni belgilaydi.
Uzoq masofalarga qatnashda passajirlarning manzilga etib borish tezliklari aeroport va vokzallarga kelish, engil avtomobillar va avtobuslar tunda dam olib borishini hisobga olgan holda transport vositalari texnik ko‘rsatkichlariga nisbatan ancha kichikdir.
Marshrut tezligi termini temir yo‘l transportiga xos bo‘lib, bunda poezd sostavlarini tuzish vaqtidan to ularni ajratishgacha bo‘lgan vaqtga to‘g‘ri keluvchi harakat tezligi tushuniladi. Ba’zi bir hollarda transport birligining marshrut tezligi va yuklarni tashish tezligi miqdor jihatdan teng bo‘lishi mumkin.
Kreyserlik tezligi deyilganda havo transportida samolyotlar harakatni erda tezlatib bo‘lgandan so‘nggi uchish tezligi tushuniladi.
Barcha transport turlarining iqtisodiy samaradorligini belgilovchi ko‘rsatkichlarga so‘m hisobida o‘lchanuvchi tashish tannarxi va keltirilgan tonna-kilometrlarda o‘lchanuvchi transport vositalari unumdorligan kiradi.
Transport vositalari unumdorligi deyilganda har bir transport vositasining vaqt birligida bajargan transport ishi miqdori tushunuladi.
Har xil transport turlarida keltirilgan yuk oboroti ko‘rsatkichi miqdorini hisoblab chiqish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:
R_yuk  KR_pass  R_kelt
bu erda: K - passajir-kilometrlarni tonna kilometrlarga keltirish koeffitsienti.
Keltirish koeffitsienti shartli miqdor bo‘lib, u passajir-kilometr oborotini keltirilgan tonna-kilometrlarga aylantirish uchun ishlatiladi va transport mahsuloti birligi uchun sarflanadigan mehnat sarfi hisobga olib aniqlanadi.