O‘quv qo‘llanma

- ichki, ishlab chiqarish korxonalari ichida yuk tashish bilan shug‘ullanuvchi tizim;
- tashqi, korxona ta’minoti va uning mahsulotini sotish bilan shug‘ullanuvchi tizim.
Transport asosiy vazifasi – yuk va yo‘lovchi tashish. Uni ikkita katta guruhga ajratish mumkin:
- ommaviy foydlanish transporti – iqtisodiyotning barcha tarmoqlari va aholining yuk va yo‘lovchilarni tashishga bo‘lgan talabini qondiradi. Ommaviy foydalanish transporti aholi va muomala sohasiga xizmat ko‘rsatadi. Uni ko‘pincha magistral (magistral – asosiy, bu holatda esa aloqa yo‘llari tizimidagi bosh yo‘nalish,) transporti ham deyiladi. Magistral transport deyilganda moddiy mahsulotlar ishlab chiqaruvchi va ularni iste’mol qiluvchi korxonalarning iqtisodiy aloqalari manfaatlari yo‘lida yuk va passajirlarni uzoq masofalarga tashuvchi transport tushuniladi. O‘zbekiston magistral transporti tarkibiga temir yo‘l, avtomobil, daryo, havo va quvur transportlari kiradi
- noommaviy foydalanish transporti – ishlab chiqarish tizimining qaysidir tarkibiy qismi hisoblanib, notransport korxonalariga tegishli barcha turdagi transport vositalari – ishlab chiqarish ichida harakatlanuvchi transport.

Transport turlarida tashishning o‘ziga xos xususiyatlari:

Avtomobil yo‘llarida yuk tashish. Darvozadan darvozaga qadar etkazib berish, yuk tashish qisqa masofalarda juda samaralidir (500 km.dan kam). YUk haydovchi tomonidan kuzatiladi, etkazib berishga ketadigan vaqtni hisoblab chiqish oson.
Temir yo‘llarda yuk tashish. Terminaldan tarminalgacha etkazib berish (boshi berk temir yo‘llari bundan mustasno), tashishlar jadvalga ko‘ra amalga oshiriladi, o‘g‘irlik imkoniyatlari juda ko‘p. Terminallarda xarajatlar miqdori yuqori, ammo yuqori zichlikdagi va arzon tovarlarni tashish tannarxi past.
Havo transporti orqali yuk tashish. Faqat terminaldan terminalgacha xizmat ko‘rsatish, yuqori qiymatga ega bo‘lgan tovarlarni uzoq masofaga tashishda xarajatlar oqlanadi. Terminaldagi va tashish bo‘yicha operatsiyalar etkazish vaqtining sezilarli qismini band etadi, ko‘p hollarda yuklar yo‘lovchi tashuvchi samolyotlarda tashiladi.
Neft quvurlari. Neft, gaz, neft mahsulotlarini tashish uchun foydalaniladi. Bu transport turiga juda yuqori miqdordagi o‘rnatilgan doimiy xarajatlar, kam miqdordagi o‘zgaruvchan xarajatlar xos. YUk tashishda ishonchlilik yuqori, ammo yuk turi cheklangan.
Suv transporti. Faqat suv yo‘llari bilan chegaralangan, ichki suv yo‘llari yirik hajmdagi mahsulotlarni tashishga mos keladi, dengiz transportida konteynerlardan foydalanish qulay, reyslar o‘rtacha bir necha ming km.ni tashkil etadi.
Barcha transport turlarining ish ko‘rsatkichlari qatoriga yuk yoki passajirlarni tashishda, ularni manzilga etkazib borish tezligi kiradi.
Agar temir yo‘l transportidagi yuk tashish tezligi 100 foiz deb qabul qilinsa, transportning boshqa turlaridagi bu tezlik quyidagicha bo‘ladi: havo transportida-150-300 foiz, uzoq manzillarga avtomobilda yuk tashishda-180-200 foiz, daryo transportida-60-70 foiz, quvur orqali yuborish transportida-40-50 foizdir.
Texnik tezlik - transport vositalarining harakat vaqtidagi o‘rtacha tezligidir. Texnik tezlik tashish masofasini o‘rtacha harakat vaqtiga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi.