O‘quv qo‘llanma “Durdona” nashriyoti Buxoro 2022

Tayanch so‘zlar: 
Kondurcha - hozirgi Samara bilan Chistopol shaharlari oraligʻida 
joylashgan Qunduzcha daryosi. 
Hojitarxon – hozirgi Astraxan shahri. 
Pozitsiya - egallab olingan yoki jangga tayyorgarlik ko‘rish joyi. 
«Qiblat ul-kuttab» - Kotiblar peshvosi unvoni sohibi. 
Nazorat savollari: 
1. Amir Temurni

Uch yillik yurishlari qaysi davlatlarni o‘z ichiga 
qamrab olgan? 
2. Temurning

Besh yillik yurishlari qaysi yillarni o‘z ichiga oladi? 
3.Temuriylar davrida fanning qaysi yo‘nalishlariga asos solindi? 
4.Temuriylar davlatida rassomlikning rivojlantirilishi nimalarda o‘z 
aksini topdi? 
TEMUR TUZUKLARI 
 
1.Temur tuzuklarida kengashlar va tadbirlar. 
«Temur tuzuklari»ni bugun jahonning ko‘pgina mamlakatlarida, 
Rossiya, Angliya, Fransiya, AQSH, Finlandiya, Daniya, Eron, 
Hindiston, Turkiya, Misr, Yaman kutubxonalarida mavjuddir. O‘z-
o‘zidan ma’lumki, qaysi bir asar qimmatli, amalda zarur bo‘lsa, undan 
ko‘proq nusxa ko‘chirilgan. «Temur tuzuklari» ham shunday. U 
ko‘proq sohibi tojlarga kerak bo‘lgan. Shuning uchun ham 
hukmdorlarning ko‘pchiligi shunga o‘xshash asarlardan nusxa 
ko‘chirib, shaxsiy kutubxonalarida asraganlar va ijtimoiy-siyosiy 
faoliyatlarida ulardan muhim yo‘l-yo‘riq sifatida foydalanganlar. 
Masalan, buyuk vatandoshimiz Zahriddin Muhammad Boburning 
Avlodi Shoh Jahon (1628-1657), Qo‘qon xoni Muhammad Alixon 
(1821-1842) va Buxoro amiri Abdulahadxonlar (1885-1910) chapdast 
kotiblariga buyurib, «Temur tuzuklari»dan o‘zlari uchun nusxa 
ko‘chirtirganlari ma’lum. Ko‘chirganda ham zo‘r mas’uliyat va qunt 
bilan ko‘chirganlar. Hindistonlik muarrix Abdulhamid Lohuriyning 
«Podshonoma»sida shunday aytilgan: Hijriy 1047 yili Mir Abu Tolib 

---

67 
al-Husaynty at-Turbatiy degan shaxs Shoh Jahonga «Tuzuki 
Temuriy»ning forsiycha tarjimasini taqdim etgan. Podsho tarjima 
bilan tanishib chiqib, uni
 
Dekan favjdori (qozi kalon), iste’dodli 
yozuvchi Muhammad Afzal Buxoriyning qo‘liga tutqazgan va 
Sharafiddin Ali Yazdiyning mashhur «Zafarnoma» asarida solishtirib 
va kamchiliklari bo‘lsa, tuzatib, xattot va muxarrixlari o‘zidan 
qo‘shgan ortiqcha joylari bo‘lsa o‘chirib tashlashni buyurgan. 
«Temur tuzuklari»ning shu kunlargacha etib kelgan qo‘lyozma va 
toshbosma nusxalari o‘sha Mir Abu Tolib al-Turbatiy tarjimasi 
asosida yaratilgan. Bu - birinchidan. Ikkinchidan, mazkur asar XVIII 
asrdan beri dunyo olimlarining diqqat-e’tiborini qozonib keladi. 
Masalan, asarning matni, tadqiqot va zarur ilmiy izohlar bilan 1783-
yilda Angliya, 1785 va 1891-yillarda Hindistonda, 1868-yili Eronda 
chop etildi. Asar jahon tillaridan bir nechtasiga: fransuz (1787), ingliz 
(1830), urdu (1845), rus (1894, 1934) va eski o‘zbek (1835, 1857, 
lekin to‘liq emas) tillariga tarjima qilinib, nashr etildi. Uning 
toshbosma nusxalari (Tehron - 1868, Toshkent - 1890 va h. k.) ham 
keng tarqalgan. 
«Temur tuzuklari» - podsholarning turmush tarzi va axloq-odob 
normalarini belgilovchi risoladir. Asar ikki qismdan iborat.