O‘quv qo‘llanma “Durdona” nashriyoti Buxoro 2022

manglay
), keyin markaz 
(qul)
o‘tkazildi. Qo‘shinning o‘ng va chap qanotlari 
(barang‘or va 
jarang‘or
) daryodan suzib o‘tdi. 
Dushmanning to‘satdan beradigan zarbasini oldini olish uchun 
Amir Temur jangchilarga o‘z qismlarini tark etmaslikka, katta va 
kichik qalqonlarni tayyorlashga, lagerni xandaklar qazib o‘rab olishga, 
doimo razvedkani olib borishga, gulxanlar yoqmaslikka buyruq berdi. 
Lagerni qo‘riqlash uchun u 30 mingta jangchilarni tayinladi, ular 
lagerning atrofini patrullik yo‘li bilan qo‘riqlab turdilar. Oltin O‘rda 
jangchilarining keyingi chekinishlariga yo‘l qo‘ymaslik uchun Amir 
Temurning kichik otryadlari yolg‘ondakam harakatlari bilan 
dushmanning bo‘linmalari va qismlarini pistirmalarga tushirdilar. 
Amir Temurning “Besh yillik” yurishi.
Amir Temur butun eʼtiborini Eron, Iroq, Suriya, Kichik Osiyo va 
Hindiston yerlarini uzil-kesil zabt etishga qaratdi. U besh yillik (1392 
- 96) urush davomida Gʻarbiy Eron, Iroqi Ajam va Kavkazni egalladi, 

---

55 
natijada muzaffariylar va jaloiriylar sulolasining hukmronligi barham 
topdi. 
Ma'lumki, 
Ilxoniylar 
davlati 
qulagandan 
so‘ng, 
Eron, 
Ozarbayjon va Iroq ijtimoiy-siyosiy inqiroz girdobida qolishdi, buning 
natijasida ilgari birlashgan mamlakat qismlarga bo‘linib ketdi. 
Masalan, Xurosonning o‘zi uchta hukmdor o‘rtasida bo‘lingan. 
Janubiy Eronda mahalliy Muzaffariylar sulolasi vujudga keldi. 
Jaloirlar Iroq va Qurdiston ustidan o‘z hokimiyatini o‘rnatdilar. 
Luristonning xazarlar va indju sulolasi bo‘ysundirdi. Ozarbayjon 
Qora-Qoyunlu 
turkmanlar 
tomonidan 
qo‘lga 
olindi. 
Feodal 
parchalanishi feodal urushlarni keltirib chiqardi, bu nafaqat dunyo va 
mamlakatlarning o‘z iqtisodiyotiga, balki Uzoq Sharq, O‘rta va 
Markaziy Osiyoning qadimgi Ipak yo‘lida qadimdan amalga 
oshirilgan O‘rta yer dengizi va Yevropa mamlakatlari bilan 
aloqalariga ham katta zarar yetkazdi. Yaqin va O‘rta sharqdagi feodal 
tarqoqlikning yo‘q qilinishi bilan dunyo xalqlari uchun zarur bo‘lgan 
ushbu iqtisodiy va madaniy aloqalar tiklandi. 
Uchinchi yurish paytida (1386-88) Ozarbayjon va Forslar bosib 
olindi, turkman Qora Yusuf mulkiga, Gurjiston va Armanistonga (Van 
ko‘li hududi) harbiy yurishlar qilindi. Ushbu yurishlarda, Sharafiddin 
Ali Yazdiy yozganidek, odamlarning katta talafotlari, shahar va 
qishloqlarning vayron qilinishi bilan og‘ir, qonli janglar bo‘lgan. Amir 
Temur taslim bo‘lgan va tovon to‘lashga ixtiyoriy ravishda rozi 
bo‘lgan shaharlarga tegmadi, o‘z askarlarini shaharga kiritmadi, u 
yerga faqat o‘lpon yig‘uvchilarni yubordi. U faqat o‘jar qarshilik 
ko‘rsatgan qal'a-shaharlarni talon-taroj qildi va vayron qildi, shu bilan 
birga qo‘llarida qurol bilan kurashgan aholining bu qismi jazolandi, 
tinchlarga tegmadi. Sayyidlar, olimlar, shoirlar va hunarmandlarga 
ham tegmagan. Misol tariqasida Isfahonni olaylik. Zafarnoma 
muallifining so‘zlariga ko‘ra, Isfahon aholisi ma'lum bir Ali 
Kuchanning fitnasiga bo‘ysungan, tunda o‘lpon yig‘uvchilarga va 
garnizonga hujum qilgan va ularning har birini qirg‘in qilgan. Shahar 
va viloyatni himoya qilish uchun Amir Temur qoldirgan uch minglik 
garnizon ham yo‘q qilingan. Temur Fors yo‘lidagi fojiadan xabar 
topdi, yurishni to‘xtatdi va o‘z qo‘shinlarini Isfaxonga qaratdi va 
g‘azab jaziramasida bunga aybdor bo‘lganlarning hammasini 
o‘ldirishga buyruq berdi. Isfahon o‘zini himoya qilish uchun qurol 
ko‘targan, ammo bostirilgan. Sharofiddin Ali Yazdiy o‘sha paytda 

---

56 
Amir Temur tomonidan qurilgan 70 ming bosh o‘ldirilgan minora 
haqida gapiradi. 
Movarounnahr 
va 
Xorazm 
yerlarini 
yagona 
davlatga 
birlashtirishni tugatgandan so‘ng, Amir Temur kuchli markazlashgan 
davlatni yaratishni istab, Eron, Kavkazorti (Ozarbayjon), Iroq, 
Suriyaga qarshi uzoq muddatli harbiy yurishlarni olib borgan. Bunga 
O‘rta va Yaqin Sharqning parchalanishi yordam berdi. Amir Temur 
ushbu vaziyatdan juda mohirlik bilan foydalandi. Amir Temurning 
ushbu mamlakatlardagi yurishlari tarixda uch yillik (1386-1388) urush 
nomi bilan tanilgan. 
Janubiy shaharlarni bosib olish Xurosonga yurishlardan 
boshlandi. Xuroson poytaxti Hirot katta harbiy va strategik 
ahamiyatga ega edi. Bu Eron, Iroq va boshqa Sharq mamlakatlariga 
hujum qilish uchun ko‘prik kabi edi. Amir Temur qo‘shinlari Hirot va 
Sabzavor shaharlarini egallab oldilar. Seraks, Jami, Kavsia jangsiz 
taslim bo‘ldilar. Amir Temur Eronning katta qismini bosib oldi. Keyin 
Iroq, Kavkazortiga qarshi takroriy yurishlar uyushtirdi. Uch yillik 
urush natijasida Janubiy Ozarbayjon, Eron (Fors), Iroqning shimoliy 
qismi, Gurjiston va Armaniston qo‘shib olindi. 
Amir Temurga ixtiyoriy ravishda taslim bo‘lgan va yer solig‘ini 
to‘lagan shaharlar bosqinchilik va vayronagarchiliklarga duchor 
bo‘lmadi.