O‘quv qo‘llanma (Barcha bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari uchun) Toshkent-2019

[(p → q)  q] → r

[(p → q)  p) → q

1. 
   SHartli mulohazadagi natijaning tasdiqlanishidan asosning chinligini mantiqan keltirib chiqarish mumkin emas. CHunki boshqa asos ham shunday natijani keltirib chiqarishi mumkin.
   

Masalan:
Agar bemorning qon bosimi ko‘tarilsa, uning boshi og‘riydi.
Bemorning boshi og‘riyapti.
Ehtimol, uning qon bosimi ko‘tarilgandir.
YUqoridagi misolda shartli mulohazaning asosi xato, noaniq, natijasi chin bo‘lganligi uchun sillogizmning xulosasi noaniq bo‘lgan.

2. 
   SHartli mulohazada asos qismining inkor qilinishi, natijaning noaniq bo‘lishiga olib keladi.
   

Agar bemorning qon bosimi ko‘tarilsa, unda uning boshi og‘riydi.
Bemorning qon bosimi ko‘tarilmagan.
Ehtimol, uning boshi og‘rimayotgandir.
Bilamizki, bosh og‘rig‘iga faqat qon bosimining ko‘tarilishi sabab bo‘lmaydi, undan boshqa sabablar ham bo‘lishi mumkin. Bu esa, xulosaning noaniq bo‘lishiga olib keladi.
II.Ayiruvchi xulosa chiqarish deb, har ikki asosi yoki asoslaridan biri ayiruvchi mulohaza bo‘lgan sillogizmga aytiladi. Sof ayiruvchi xulosa chiqarish deb, har ikki asosi va xulosasi ayiruvchi mulohaza bo‘lgan sillogizmga aytiladi. Ayiruvchi-qatiy xulosa chiqarishda xulosa asoslaridan biri ayiruvchi mulohaza bo‘lsa, boshqasi oddiy qatiy mulohaza bo‘ladi. Bunday xulosa chiqarishning ikki modusi bor: tasdiqlab inkor etuvchi va inkor etib tasdiqlovchi modus. Ularning formulasi quyidagi tablitsada keltirilgan.

Xulosa chiqarish shakli