O‘quv qo‘llanma (Barcha bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari uchun) Toshkent-2019

YAgona o‘xshashlik metodi. Unda o‘rganilayotgan hodisaning sababi haqidagi xulosa shu hodisaning kuzatilayotgan tomonlarini solishtirish, ularning o‘xshash tomonini aniqlash asosida hosil qilinadi. Bu metoddan foydalanib xulosa chiqarilganda, hodisaning kuzatilayotgan hollari uchun faqat bitta holatgina umumiy bo‘lsa, ana shu holat mazkur hodisaning sababi deb olinadi. Masalan, kasalxonaga turli yosh va jinsdagi bemorlar bir xil tashxis bilan keltirildi. Ularning xarorati baland, oshqozon-ichak faoliyati buzilgan edi. Bemorlarning barchasi kasal bo‘lmasdan oldin qo‘ziqorin eganlarini aytdilar. Demak, kasallik qo‘ziqorinni noto‘g‘ri istemol qilish oqibatida vujudga kelgan.
YAgona o‘xshashlik metodining formulasi:
1.ABS __________ a
2. ADE__________ a
3. AGF__________ a
______________________
Demak, A xolat malum darajada a xodisaning sababidir.


YAgona tafovut metodi. Bu metod faqat ikki holatda, yani hodisaning vujudga kelgan va kelmagan hollarini taqqoslash asosida hodisaning sababini aniqlash usuli bo‘lib, unda mavjud hollar bir-biridan faqat bitta holati bilan farq qiladi. Shuning uchun ham mazkur holat kuzatilayotgan hodisaning sababi bo‘lsa kerak, deb taxminiy xulosa hosil qilinadi.
AVS________a
BC ________a emas.
___________________________________
Demak, A xolat a xodisaning sababi bo‘lishi mumkin.

Masalan, aeroportga kirishda yo‘lovchilarda metall buyumlarning borligi maxsus asbob yordamida tekshiriladi. Agar yo‘lovchida metal buyum bo‘lsa, moslama tovush chiqaradi, metal buyum bo‘lmasa tovush chiqarmaydi. Elektr tarmog‘ida tokning bor yoki yo‘qligi lampaning yonish yoki yonmasligiga sabab bo‘lishi ham ushbu metodga misol bo‘ladi.

Yo‘ldosh o‘zgarishlar metodi.
Yo‘ldosh o‘zgarishlar metodiga muvofiq, bir holatning o‘zgarishi hodisaning o‘zgarishiga ham olib kelsa, shu holat kuzatilayotgan hodisa o‘zgarishining sababidir.
1.AVS--------a
2.A₁VS---------a
3.A₂VS---------a
.....
N. A_nBC-------a_{n
_______________________________}
Ehtimol, A xolatning o‘zgarishi unga mos xolda a ning o‘zgarishiga sababchidir.
Masalan, Quyoshdagi dog‘ning kattalashishi magnit bo‘ronining kuchayishiga olib keladi.