O`quv materiallari

 

3. Moliyaviy risklarni neytrallashtirishning ichki mexanizmlari 

Amaliyotda  korxonalar  miqyosida  moliyaviy  risklarni  neytrallashtirishning 

ichki  va  tashqi  mexanizmlari  keng  qoʻllaniladi.  Bunda  moliyaviy  risklarni 

neytrallashtirishning  ichki  mexanizmlari  sifatida  risklardan  qochish,  moliyaviy 

operatsiyalar  boʻyicha  chegaralar  belgilash,  xedjirlash,  diversifikatsiyalash,  risklarni 

taqsimlash va boshqa metodlarni keltirish mumkin. 

Risklardan  qochish  amaliyotida  korxona  tomonidan  quyidagilarga  e’tibor 

qaratiladi: 

- risklilik darajasi yuqori boʻlgan moliyaviy operatsiyalardan voz kechish; 

-  shartnoma  majburiyatlarini  tizimli  ravishda  buzib  kelayotgan  hamkorlardan 

voz kechish; 

- yuqori miqdordagi qarz kapitalidan foydalanishdan voz kechish; 

-  past  likvidli  aylanma  aktivlardan  yuqori  darajada  foydalanishdan  voz 

kechish; 

- 

vaqtincha  boʻsh  pul  mablagʻlaridan  qisqa  muddatli  moliyaviy 

investitsiyalarda foydalanishdan voz kechish. 

Operatsiyalar  boʻyicha  chegaralar  belgilash  amaliyotida  esa  quyidagilarga 

e’tibor qaratiladi: 

-  qarz  mablagʻlaridan  foydalanish  boʻyicha  chegara  belgilash  (oʻz 

mablagʻlariga nisbatan); 

- yuqori likvidli aktivlar minimal chegarasini belgilash; 

-  iste’mol  va  tijorat  kreditlarining  bitta  xaridor  boʻyicha  maksimal  miqdorini 

belgilash; 

-  bitta  bankka  joylashtirish  mumkin  boʻlgan  maksimal  depozit  miqdorini 

belgilish; 

-  emitentlarga  nisbatan  qimmatli  qogʻozlar  boʻyicha  maksimal  moliyaviy 

qoʻyilmalar miqdorini belgilash; 

- debitorlik qarzi boʻyicha maksimal muddatni belgilash.   

Xedjirlash orqali moliyaviy risklarning oldini olish quyidagilardan foydalanish 

orqali amalga oshiriladi: 

- fyuchers shartnomalaridan foydalanish orqali xedjirlash; 

- opsionlardan foydalanish orqali xedjirlash; 

---

181 

 

- svop operatsiyalaridan foydalanish orqali xedjirlash. 

Diversifikatsiyalash  amaliyoti  bevosita  risklarni  taqsimlash  imkoniyatini 

yuzaga keltiradi va bu jarayon quyidagilar orqali amalga oshirilishi mumkin: 

- moliyaviy faoliyat turlarini diversifikatsiyalash; 

- valyuta portfelini diversifikatsiyalash; 

- depozit portfelini diversifikatsiyalash; 

- kredit portfelini diversifikatsiyalash; 

- qimmatli qogʻozlar portfelini diversifikatsiyalash; 

- real investitsiyalash dasturlarini diversifikatsiyalash. 

Risklarni  taqsimlash  moliyaviy  operatsiya  ishtirokchilari  oʻrtasida  amalga 

oshiriladi va bu amaliyot quyidagi jarayonlarda tashkil etilishi mumkin:  

- risklarni investitsion loyiha ishtirokchilari oʻrtasida taqsimlash; 

-  xom  ashyo  va  materiallar  boʻyicha  risklarni  mol  yetkazib  beruvchilar  va 

xaridor oʻrtasida taqsimlash; 

-  lizing  munosabatlarida  asosiy  vosita  ma’naviy  eskirishini  lizing  oluvchi  va 

lizing beruvchi oʻrtasida taqsimlash. 

Shuningdek  moliyaviy  risklarni  neytrallashtirishning  ichki  mexanizmlaridan 

hisoblanuvchi boshqa metodlar sifatida quyidagilarni ham keltirish mumkin: 

- moliyaviy jarimalar yoki chegirmalar qoʻllash; 

- kafolatlar olish; 

- fors-major holatlari roʻyxatini qisqartirish.