O`quv materiallari

 

Moliyaviy risklar 

turlari 

---

176 

 

boʻlgan  yoʻqotishlar  bilan  bogʻlangan.  Ular  ham  eng  xavfli  moliyaviy  risklar 

guruhiga kiritiladi. 

Inflyatsion  risk.  Inflyatsion  iqtisodiyot  sharoitida  bunday  risk  turi  moliyaviy 

risklarning  mustaqil  turi  sifatida  qaraladi.  Inflyatsion  risk  kapitalning  real  qiymati, 

shuningdek  inflyatsiya  sharoitida  moliyaviy  operatsiyalarni  amalga  oshirishdan 

kutilgan  daromadlar  qadrsizlanishi  mumkinligi  bilan  tavsiflanadi.  Shunday  ekan, 

risklarning  bu  turi  hozirgi  sharoitda  doimiy  e’tiborni  talab  qiladi  va  korxonaning 

barcha  moliyaviy  operatsiyalariga  yoʻldosh  boʻladi  va  korporativ  moliyani 

boshqarishda doimiy diqqat e’tibor qaratilishini talab etadi. 

Foiz  riski.  Bu  risk  turi  moliya  bozoridagi  foiz  stavkalarining  kutilmagan 

oʻzgarishlari (depozit va kredit stavkalari boʻyicha) natijasida yuzaga keladi. Mazkur 

moliyaviy risk turi paydo boʻlish sabablari (agarda inflyatsion risk ta’siri boʻlmasa) 

sifatida davlatning tartibga solish siyosati ta’siri ostida moliya bozori kon’yukturasi 

oʻzgarishi,  boʻsh  pul  mablagʻlariga  taklifning  oʻsishi  yoki  pasayishi  va  boshqa 

omillar  koʻrsatib  oʻtiladi.  Bu  risk  turining  salbiy  moliyaviy  oqibatlari  korxona 

emission  faoliyatida  (aksiya  va  obligatsiyalar  emissiyasi  boʻyicha),  uning  dividend 

siyosatida,  qisqa  muddatli  moliyaviy  qoʻyilmalarida  va  ba’zi  boshqa  moliyaviy 

operatsiyalarida koʻzga tashlanadi. 

Valyuta  riski.  Bu  risk  turi  tashqi  iqtisodiy  faoliyatda  oʻziga  xos  boʻlgan 

korxonalarda  (xom  ashyo,  materiallar,  yarim  tayyor  mahsulotlar  import  qiluvchi 

hamda  tayyor  mahsulot  eksport  qiluvchi  korxonalarda)  kuzatiladi.  Valyuta  riski 

korxona  tashqi  iqtisodiy  operatsiyalarida  foydalaniladigan  xorijiy  valyuta 

ayirboshlash kursining oʻzgarishi bevosita ta’siri natijasida kutilgan daromadlarning 

va  bu  operatsiyalardan  kutilgan  pul  oqimlarining  toʻliq  olinmasligida  koʻrinadi. 

Bunda xom ashyo va  materiallar importi boʻyicha  mos xorijiy valyuta ayirboshlash 

kursining  milliy  valyutaga  nisbatan  oshishidan  korxona  yutqazadi.  Bu  kursning 

pasayishi  tayyor  mahsulot  eksporti  boʻyicha  korxona  moliyaviy  yoʻqotishiga  sabab 

boʻladi. 

Depozit  riski.  Bu  risk  depozit  omonatlarining  qaytmasligi  (depozit 

sertifikatlarining  qoplanmasligi)  mumkinligida  aks  etadi.  Depozit  risklari  nisbatan 

kutilmaganda  va  korxona  depozit  operatsiyalarini  amalga  oshirish  uchun  tijorat 

bankini  notoʻgʻri  baholash  hamda  muvaffaqiyatsiz  tanlash  bilan  bogʻliq  hollarda 

uchraydi.  Depozit  riskining  yuzaga  kelish  holatlari  rivojlangan  mamlakatlar 

amaliyotida kamdan-kam holatlarda uchraydi. 

Kredit  riski  korxona  moliyaviy  faoliyatida  xaridorlarga  tijorat  krediti  yoki 

iste’mol  krediti  taqdim  etilgan  holatlarda  uchraydi.  Kredit  riskining  yuzaga  kelish 

kreditga  berilgan  tayyor  mahsulot  uchun  toʻlov  amalga  oshirilmasligida  yoki  oʻz 

vaqtida hisob-kitoblar qilinmasligida koʻzga tashlanadi. 

Soliq  riski.  Moliyaviy  riskning  bu  turi  quyidagilarda  aks  etadi:  xoʻjalik 

faoliyatining  alohida  yoʻnalishlarini  amalga  oshirishga  yangi  soliqlar  va  ularga 

tenglashtirilgan  toʻlovlar  joriy  etish  ehtimoli;  amaldagi  soliqlar  va  majburiy 

ajratmalar stavkalarining oshish ehtimoli; alohida soliq toʻlovlari muddatlari va shart-

sharoitlari  oʻzgarishi;  korxona  xoʻjalik  faoliyati  sohasiga  taqdim  etilgan  soliq 

imtiyozlarining  bekor  qilinishi,  soliq  tekshiruvlari  va  boshqalar.  Korxonalar  uchun 

---

177 

 

bunday  risklarni  oldindan  baholash  imkoniyati  mavjud  boʻlmaganligi  sababli  ular 

moliyaviy faoliyat natijalariga jiddiy ta’sir koʻrsatadi.