O’quv materiallar

Oqsil strukturasi
Tirik organizmlarda oqsillarning aminokislota tarkibi genetik kod orqali belgilanadi, oqsillar sintezida ko‘p xollarda 20 ta stadart aminokislotalar qatnashadi.
Aminokislotalarning bir chiziqda zanjir bo‘ylab birikishida oqsillarning chiziqli makromolekulasi hosil bo‘ladi.
- peptid bog‘i;
- ikkilamchi struktura (α-spiral);
- uchlamchi struktura;
- to‘rtlamchi struktura.


Strukturani hosil qiluvchi oqsillar (fibrillyar oqsillar)
Struktura oqsillari hujayra va to‘qimalarni shakli va turg‘unligini ta’minlashga javob beradilar.
Sitoskeletning struktura oqsillari, bu oqsillarni armaturaga o‘xshatish mumkin, xujayralar va ko‘pgina organoidlarni shaklni ta’minlaydi va xujayra shaklini o‘zgarishida ishtirok etadilar.
Kollagen va elastin – biriktiruvchi to‘qimaning (masalan tog‘ay to‘qimasi) xujayralararo moddasining asosiy komponenti hisobalanadi. YAna bir struktura oqsili keratindan soch, tirnoqlar, qushlar patlari va ba’zi dengiz jonvorlarining rakovinalari hosil bo‘ladi.
Katalitik funksiyasi (fermentativ)
Fermentlar – oqsil tabiatli bo‘lib, spetsifik katalitik hususiyatlarga egadir.
Fermentlar murakkab molekulalarning parchalanishini (katabolizm) va ularning sintezini (anabolizm) amalga oshiradi. SHu bilan birga DNK replikatsiyasi va reparatsiyasini, va RNK matritsali sintezini amalga oshiradi.
Fermentlar asosan bir necha ming aminokislota qoldiqlaridan tashkil topgan bo‘ladi, ularning kichik soxasi bilan substrat o‘zaro ta’sirga kirishadi. Undan ham kichik sohasi o‘rtacha 3-4 ta aminokislota qoldig‘idan iborat bo‘lgan qism to‘g‘ridan – to‘g‘ri kataliz jarayonida ishtirok etadi. Ferment molekulasining bir qismi substrat bilan bog‘lanishni va kataliz jarayonini amalga oshiradi, fermentning bu sohasi faol markaz deb ataladi.


Transport funksiyasi

• 
  gemoglobin o‘pka va to‘qimalar orasida kislorod va uglerod ikki oksidini tashishni amalga oshiradi;
  
• 
  prealbumin qalqonsimon bez gormonlari – tiroksin va triyodtironinni tashilishini amalga oshiradi;
  

- ion kanallari va boshqa integral membrana oqsillari biologik membrana orqali ionlar va metabolitlarni transportini amalga oshiradi;

• 
  himoya funksiyasi. Organizm fiziologik ximoya vazifasini kollagen oqsili ta’minlaydi, u asosan biriktiruvchi to‘qimaning xujayralar aro moddasini tashkil qiladi (shu bilan birga suyak, tog‘ay, paylar va terining chuqur qavatlarini (derma))
  
• 
  kimyoviy ximoya. Toksinlarni oqsil molekulasi bilan bog‘lanishi orqali ularning zararlanishi amalga oshadi. Detoksikatsiya jarayonida asosiy rolni jigar fermentlari o‘ynaydi, ular turli zaxarlarni parchalab eruvchan shaklga o‘tkazib beradi, bu o‘z navbatida ularni organizmdan tezroq chiqib ketishini ta’minlaydi.
  
• 
  immun himoyasi. Qon va boshqa biologik suyuqlik tarkibiga kiruvchi oqsillar organizm himoya javobida ishtirok etadi, bunda ular zararlanishda va patogenlarga nisbatan javob qaytaradi.