O’quv materiallar

3. Gen muhandisligi
Hujayra muhandisligidan gen muhandisligining farqi shundaki, gen muhandisligida ish ajratilgan DNK lar bilan in vitro sharoitida ish olib boriladi.
Texnologiya mohiyati: in vitro (probirkada) sharoitida DNK fragmentlari ajratib olinadi va keyinchalik ajratilgan DNK tirik hujayraga kiritiladi.
Gen muhandisligi – bu ajratilgan DNK fragmentlari bilan almashinish texnikasidir. Bu jarayon fermentlar yordamida amalga oshib, bu fermentlar endonukleazalarga tegishlidir (masalan restriktazalar)
Gen muhandisligi maqsadi: yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun yangi produtsent turlarini yaratish (yangi dorivor, diagnostik va profilaktik preparatlarni yaratish).
Gen muhandisligini amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar:

1. 
   Irsiy ma’lumotni qabul qila oladigan va o‘zata oladigan, begona oqsilni sintez qila oladigan bioob’ekt zarur.
   
2. 
   Inson organizmi sintezlangan mahsulotni qabul qila olishi kerak.
   
3. 
   Hujayra bo‘linishi kerak, bunda hujayra bo‘lingandan keyin mahsulotni ishlab chiqaradigan genlar ekspressiyaga uchrashi kerak (ishlashi kerak).
   
4. 
   Produtsent hujayrasiga DNK ni kiritish uchun tashuvchi vositani bo‘lishi zarur: plazmidalar, kosmidalar va faglar qo‘rinishidagi vektorlar.
   

Vektorlar turli usullar bilan kiritiladi
1.konyugatsiya –hujayraning irsiy ahboroti bir biriga yaqinlashganda bir hujayradan ikkinchi hujayraga plazmidalar ko‘rinishida uzatiladi.
2.transduksiya – hujayraning irsiy ahborotini virus yoki fag orqali uzatilishi.
3.transformatsiya – hujayraning irsiy ahboroti ajratilgan DNK orqali uzatilishi, natijada genom o‘zgartiriladi

Kon’yugatsiya natijasida plazmida DNK molekulasini uzatilish ehtimoli 1000 ga 1 yoki 10 000 ga 1.

Agar vektor fag yoki virus asosida yaratigan bo‘lsa u nisbatan agressiv bo‘lib ehtimollik yana 100 – 1000 martaga oshadi.
Virus va fag ahborotlaridan qutilish ancha qiyindir.
Gen muhandisligida yangi genni kiritilishi restriktaza fermentlari yordamida amalga oshadi.
Hujayrada restriktazalar juda ko‘p bo‘lishi mumkin. Restriktazalar nukleotidlar orasidagi fosfodiefir bog‘larini aniq ma’lum joyidan uzadi, ya’ni ular kuchli spetsifiklikka egadirlar va zanjirdagi nukleotidlar qatorining ma’lum qismigagina ta’sir etadilar.
Bog‘lar uzilgandan keyin «yopishqoq uchlar» hosil bo‘lib DNK-ligaza fermentlari yordamida bir biri bilan birikadi.
Boshqa restriktaza esa DNK ning ikkinchi ipidagi boshqa qism bog‘larini uzadi.