O’quv materiallar

STEROID BIRIKMALARNING TUZILISHI
Steroidlar – biologik faol moddalar bo‘lib, ko‘pincha hayvon tabiatli va kam xollarda o‘simlik tabiatli birikmalar bo‘ladi. Steroidlar, modda almashinuvini va organizmning ba’zi fiziologik funksiyalarini boshqarilishida ishtirok etadi.
Cteroid molekulasining asosida politsiklik to‘yingan uglevodorod estran molekulasi yotadi. Ko‘pgina steroidlar yon uglevodorod zanjirlarini tutadi, rasmda keltirilgan xolestan molekulasi ko‘pgina sterinlarning asosi xisoblanadi.
Siklik yadro asosida xosil bo‘lgan xosilalar sterinlar yoki sterollar deb ataladi. Bunday steriodlarga S-3 xolatda gidroksil guruxga ega bo‘lganlar mansubdir.




Steroid preparatlarning asosiy guruxlari:
- kortikosteroidlar (gidrokortizon, prednizolon);
- progestogenlar (progesteron, oksiprogesteron);
- androgenlar (testosteron, metiltestosteron);
- estrogenlar (estron).


STEROIDLAR KLASSIFIKATSIYASI
Steroidlarning uchta eng muhim guruxlari:
- cterinlar;
- o‘t kislotalari;
- steroidli gormonlar.
Bundan tashqari steriodlarga o‘simlik tabiatlibirikmalar ta’luqli bo‘lib, ular o‘z navbatida qimmatli farmakologik hususitlarga egadir:
- Steroidli alkaloidlar;
- digitalis glikozidlari (yurak glikozidlari);
- steroidli saponinlar.


Steroidlar klassifikatsiyasi
Sterinlar - cteroidli spirtlardir.Barcha sterinlar S-3 holatda β-gidroksil guruxni saqlaydi.Sterinlar molekulasida karboksil va karbonil guruxlar bo‘lmaydi.Hayvon va inson organizmida eng muhim sterinlardan bu xolesterin hisoblanadi.
O‘simliklar va mikroorganizmlarda ko‘pgina o‘xshash birikmalar bo‘lib, bular ergosterin, β-sitosterin, stigmasterinlardir⁴⁰.

Xolestirin barcha hayvon organizmlrid uchraydi, ayniqsa asab to‘qimasida. Xolesterin hujayra membranasining asosiy muhim tarkibiy qismi hisoblanadi, asosiy vazifasi membrananing oquvchanligini ta’minlab beradi.

Holesterinni yog‘ kislotalari bilan birga hosil qilgan efirlari zahira va transport shakillari hisoblanadi. Boshqa lipidlar qatori xolesterin va uning efirlari qon plazmasining lipoproteidlar kompleksi tarkibida bo‘ladi. Xolesterin o‘t suqligi va ko‘pgina o‘t suyuqligidan hosil bo‘lgan toshlar tarkibida bo‘ladi.
Xolesterin almashinuvini buzulishi ateroskleroz rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi, bu kasallik xolesterin miqdorini oshib ketishi natijasida qon tomir devorlarida xolestirin tiqinlari hosil bo‘lib, natijada bu tiqinlar kalsiy bilan to‘yinib zichlashib boradi.
Ateroslerozni oldini olish uchun, oziq ovqat ratsionida o‘simlik tabiatli maxsulotlar ko‘p bo‘lishi kerak bo‘ladi, bu mahsulotlar tarkibida xolesterin miqdori kam bo‘ladi. Aksincha, hayvon tabiatli maxsulotlar o‘z tarkibida katta miqdorda xolisterinni saqlaydi, bular, tuxum sarig‘i, go‘sht, jigar, miya.
O‘t kislotalari. Xolesterindan jigarda o‘t kislotalari hosil bo‘ladi. Kimyoviy tuzilishi bo‘yicha bo‘ birikmalar xolesteringa yaqindir.O‘t kislotalari uchun shoxlangan yon zanjirlarining kisqaligi va zanjir uchida karboksil guruxni borligi xosdir. V xalqada qo‘sh bog‘ bo‘lmaydi, A va V halqalari esa sis-xolatda birikkandir. Kortizol 3, 7 va 12 xolatlarda birdan to uchtagacha β-gidroksil guruxlarni tutadi.O‘t kislotalari xolesterinni o‘t suyuqligida erishini ta’minlaydi va yog‘larni xazim bo‘lishiga yordam beradi.Avval jigarda birlamchi o‘t kislotalari - xolin va xenodezoksixolin (antropodezoksixolevaya) kislotalari hosil bo‘ladi.