O’quv materiallar

Issiqlik energiyasi va uning turlari

Issiqlik energetikasi issiqlikni asosan mexanik energiyaga aylantirishga asoslangan ergetikadir. Zamonaviy issiqlik energetikasining asosi ummumiy elektr energiyasi miqdorining ko’p qismini ishlab chiqaruvchi muqim bug’ turbinali issiqlik elektr stansiyasi hisoblanadi. Magistral gaz quvurlarini energiya bilan ta’minlash va tig’iz payt nagruzkalarni qoplash uchun turbinali elektr stansiyalari ishlatiladi. Asosiy elektr bilan ta’minlanish manbalari, ya’ni kondensatsion elektr stansiyalaridan tashqari issiqlik elektr markazi, atom elektr stansiyalari ham bor. Elektr energiyasini ishlab chiqarishda issiqlikning solishtirma sarfini taxminan 5% ga kamaytirishga imkon beradigan bug’ gaz trubinali qurilmalar keng ishlatilmoqda. Quvvatli elektr stansiyalar uchun tarkibida magnitogidrodinamik generatorlar bo’lgan va odatdagi bug’-gaz trubinali stansiyalar bilan birgalikda ishlatiladigan qurilmalar ishlab chiqilmoqda. Elektr uzatish liniyasidan uzoqda joylashgan hududlarda dizel elektr stansiyalaridan foydalaniladi. Muqim qurilmalardan tashqari transport mashinalariga o’rnatiladigan issiqlik qurilmalari, porshenli ichki yonuv dvigateli bor. Uchish apparatlariga porshenli aviatsiya dvigatellari, reaktiv dvigatellar va boshqalarga o’rnatiladi. Issiqlik energetikasi asosan, 17-asr boshlarida paydo bo’lgan. Bug’ dvigatellari, issiqlik dvigatellari va dizellarning paydo bo’lishi issiqlik energetikasining jadal rivojlanishiga asos bo’ldi. Hozirgi vaqtda dunyo energetikasida issiqlik elektr stansiyalari ulushiga barcha elektr ishlab chiqaruvchi quvvatlarning 62 %i to’g’ri keladi. O’zbekistonda issiqlik energetikasi 20-asr 20-yillarida dizel va mayda bug’ turbinali elektr stansiyalar qurish yo’nalishida rivojlangan. Dizel elektr stansiyalari umumiy maqsadlarda ham, paxta zavodlari, nasos stansiyalari, kanallar va issiqlik energiyasiga ehtiyoji bo’lgan boshqa korxonalar qoshida ham qurildi. Toshkent dizel elektr stansiyasi, Samarqand, Andijon Qo’qon va respublikaning boshqa shaharlaridagi dizel elektr stansiyalari kengaytirildi. Namanganda 1600 ot kuchi quvvatiga ega bo’lgan yirik dizel elektr stansiyalari qurildi. Respublikadagi dastlabki bug’ turbinali elektr stansiyalar Farg’ona va Kattaqo’rg’ondagi yog’ zavodlarida ishga tushirildi. Farg’ona yog’ zavodining “Sharq tongi” issiqlik elektr markazi umumiy maqsadlardagi elektr stansiyasi bo’lgan birinchi issiqlik elektr markazdir. 1930-yillarda Toshkentda to’qimachilik kombinati qoshida quvvati 12 MW bo’lgan issiqlik elektr markazi ochildi. Hozirgi kunda O’zbekiston energetika tizimi, shu jumladan, issiqlik energiyasi respublikaning sanoat, qishloq xo’jaligi, komunal xo’jalik korxonalari va aholini energiya bilan ta’minlamoqda. Hozirgi zamonda issiqlik energiyasini asosiy xomashyosi tabiiy gazdir. Ko’mir sanoatini rivojlantirish-Angren konida qo’ng’ir ko’mirni ko’proq ishlab chiqarilishiga yo’nalirilgan. [12]

3.