Mavzu: Viloyat mashinasozlik,qurilish va kimyo sanoat tarmoqlari

8-AMALIY MASHG’ULOT

Mavzu:Viloyat mashinasozlik,qurilish va kimyo sanoat tarmoqlari

Quyi Amudaryo mintaqasi (iqtisodiy rayoni) Qoraqalpog‘iston Respublikasi va

Xorazm viloyatini o‘z ichiga oladi. Mintaqa O‘zbekistonning shimoli – g‘arbiy

chekkasida joylashgan. U shimol va g‘arb tomondan Qozog‘iston, janubda

Turkmaniston, sharqda respublikaning Navoiy va Buxoro viloyatlari bilan chegaradosh.

Iqtisodiy rayon maydoni 172,6 ming kv.km. bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi

hududining 38,4 foizini egallaydi. Aholisi, 2011 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra, 3240,5

ming kishi, jami respublika aholisining 11,4 foiziga teng. Iqtisodiy rayonlar ichida

hududining kattaligi bo‘yicha oldingi o‘rinda turadi; ichki tuzilishi jihatidan turli

kattalikdagi ma’muriy birliklardan iborat bo‘lib, Qoraqalpog‘iston Respublikasi

maydoni 166,6 ming kv. km., Xorazm viloyatining maydoni 6,1 ming kv. km. ni tashkil

etadi. Mintaqa iqtisodiy geografik o‘rni ancha qulay, mavjud agroiqlimiy va mineral

xom ashyo resurslar sanoat tarmoqlarining rivojlashiga asos bo‘lib xizmat qiladi.

Sanoatning rivojlanishi va uning hududiy tashkil etilishi qator omillarga bog‘liq.

Avvalambor, buning uchun tabiiy zahiralar, ya’ni mineral xom ashyo manbalari, er –

suv boyliklari talab qilinadi. Shu bilan birga, sotsial – iqtisodiy shart – sharoitlarning

ahamiyati ham kattadir. Chunonchi, aholi va mehnat resurslari, transport va boshqa

infratuzilma tarmoqlari sanoat korxonalarini joylashtirish va rivojlantirishga ta’sir

ko‘rsatadi. Bu va shunga o‘xshash shart – sharoitlar mamlakatning turli hududlarida bir

xil emas. Binobarin, sanoat ishlab chiqarishini geografik tadqiq etishda aynan ana shu

jihatlarga ustuvor ahamiyat bermoq zarur .

Xorazm viloyati mehnat resurslari bo‘yicha yuqori salmoqga

ega. Viloyat aholisini ish bilan ta’minlash, aholi turmush farovonligini oshirish bugungi

kunning dolzarb muammolaridan biri sanaladi. Xorazm viloyatida 2010 yilda 59423

yangi ish o‘rinlari yaratilgan bo‘lib, shundan 23,7 foizi kichik biznes va xususiy

tadbirkorlik sohasida, 8,6 foizi yangi ob’ektlarni qurish, rekonstruksiya qilish va

kengaytirish hisobiga to‘g‘ri keladi. Aholi xalq xo‘jaligi tarmoqlarida bandligi

turlichadir. Jumladan, aholining 40 foizga yaqini qishloq xo‘jaligida, 9 foizga yaqini

sanoatda band. Aholini iqtisodiyot tarmoqlariga ayniqsa sanoatga (asosan engil, oziq –

ovqat va agrosanoat tarmoqlariga) ko‘proq jalb qilgan holda, aholining ishlab chiqarish

sohasidagi bandligini oshirish maqsadga muvofiq.

Mamlakat sanoatining rivojlanishi turli omillar ta’sirida shakllanadi. Ushbu omillar

hududning mineral qazilma boyliklari, mehnat resurslari, iqtisodiy geografik o‘rnidan

kelib chiqadi. Chunonchi, Quyi Amudaryo iqtisodiy rayoni respublikaning katta tabiiy

resurs va inson salohiyatiga ega bo‘lgan hududi hisoblanadi. Biroq shunga qaramay, bu

erda sanoat tarmoqlari uncha rivojlanmagan. Mintaqa engil va oziq – ovqat mahsulotlari

ishlab chiqarishga ixtisoslashgan; xususan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta

ishlovchi sanoat tarmoqlari ustunlik qiladi.

Xorazm viloyati sanoat majmuasi engil va oziq – ovqat sanoatiga ixtisoslashgan

bo‘lib, sanoatning diversifikatsiya darajasi past. Engil sanoat jami viloyatda ishlab

chiqarilgan sanoat mahsulotining 42,7 foizini, oziq – ovqat sanoati 22,9 foizini tashkil

etadi.

Mamlakatimiz iqtisodiyotida Xorazm viloyati alohida o‘rin egallaydi. Viloyat

Respublikaning shimoli-g‘arbiy qismida joylashgan bo‘lib, umumiy er maydoni 6,1

ming kv.km yoki respublika er maydonining 1,4 %iga teng.

Viloyatda 2014 yil sanoat ishlab chiqarishining 42,7 foizini engil, 22,9 foizini

oziq-ovqat, 5,39 foizini elektroenergiya, 4,79 foizi mashinasozlik va metalni qayta

ishlash, 5,20 foizini qurilish materiallari, tarmoqlari hissasiga to‘g‘ri keladi.

25