|
Issiqlik elektr stansiyalari
Issiqlik elektr stansiyalari qattiq, suyuq, gaz holatdagi organik yoqilg’ilarning issiqlik energiyasini elektr energiyasiga aylantirib beruvchi qurilmalar majmui. Har qanday energiya turini mexanik ishga aylantirib beruvchi mashinalar dvigatellar deyiladi. Issiqlik miqdorini mexanik ishga aylantirib beruvchi mashinalar issiqlik yuritgichlar deyiladi. Issiqlik elektr stansiyalari o’z tarkibiga ko’ra gaz, ko’mir va neft mahsulotlari bilan ishlovchi elektr stansiyalaridir. Yuritgichlar uchun issiqlik miqdori hozirgi paytda organik yoqilgí hisobida, kimyoviy reaksiya orqali va yadro yoqilgísidan, ya'ni yadroviy reaksiya orqali olinadi. Issiqlik energetikasida qo'llaniladigan organik yoqilg’ilarga ko'mirning barcha turlari, antrasit, torf, yonuvchi slaneslar, yog’och, neft, tabiiy gaz va ishlab chiqarish orqali olinadigan boshqa organik mahsulotlar kiradi.Asosiy energetik agregatlar qatoriga suv yuradigan quvurlar ya'ni trubalar, batareyasidan iborat qozon tizimi, bug' trubina ya'ni bug' dvigatellari va turbogeneratorlar kiradi. Qozon tizimiga yuborilgan suv yuqori bosimli bug'ga aylanib trubina parraklariga beriladi. Natijada trubina bilan mexanik bog'langan generator tegishli tezlikda aytlantirib, mexanik energiya elektromagnit induksiya qonuniga binoan generatorda elektr energiyasiga aylanadi. IES da ishlatiladigan yoqilg’i issiqlik energiyasining faqat 30 foizgina foydali elektr energiyasiga aylantiriladi, ya'ni IES ning foydali ish koeffitsienti 30 % ga teng. Foydali ish koeffitsientini oshirish maqsadida qozondagi bug' bosimi iloji boricha yuqori qilinadi va turbina parraklaridan o'tib ish bajarib bo'lgan bug'ning hammasi sovitkichlari vositasida sovitilib, qayta suvga aylantiriladi. Bunday IES ni kondensatsiya elektr stansiyalari deyiladi va ularning foydali ish koeffitsienti 35 % gacha yetadi. IESlar odatda qattiq, suyuq yoki gaz holatdagi arzon yoqilgí koni yaqinida quriladi. Stansiya generatorlaridan olingan elektr energiyasining asosiy qismi bir necha yuz km masofadagi iste'molchilarga kuchaytiruvchi transformator va yuqori voltli elektr uzatish liniyalari vositasida yetkaziladi, qolgan qismi esa stansiyaning o'z generator kuchlanishida yoki pasaytiruvchi transformator orqali beriladi. Issiqlikni elektr-mexanik generatorlarsiz ham, ya'ni energiyani to'g'ridan-to'g'ri aylantirish qurilmalarida magnetoelektrodinamik generatorlar, termoelektr generatorlar va boshqalarda ham elektr energiyasiga aylantirish mumkin. Issiqlik energiyasini quyidagi asosiy turlarga bo'loshimiz mumkin: bug' trubinali, gaz trubinali, dizelli. Zamonaviy issiqlik energiyasining asosi umumiy eleektr energiyasi miqdorining ko'p qismini ishlab chiqaruvchi muqim bug' trubinali issiqlik elektr stansiyalari hisoblanadi. Elektr energiyasini ishlab chiqarishda issiqlikning solishtirma sarfini taxminan 5% ga kamaytirishga imkon beradigan bug'-gaz trubinali stansiyalar bilan birgalikda ishlatiladigan qurilmalar ishlab chiqarilmoqda. Elektr uzatish liniyasidan uzoqda joylashgan hududlarda dizel elektr stansiyalaridan foydalaniladi. Muqim qurilmalardan tashqari transport mashinalariga o'rnatiladigan issiqlik qurilmalari porshenli ichki yonuv dvigateli bor. Issiqlik energiyasi asosan 17- asr shlarida paydo bo'lgan. Bug' dvigatellari, issiqlik dvigatellari va dizellarning paydo bo'lishi issiqlik energiyasining jadal rivojlanishiga olib keldi. Hozirgi vaqtda dunyo energetikasida issiqlik elektr stansiyalari ulushiga barcha elektr ishlab chiqaruvchi quvvatlarning 62 foizi to'g'ri keladi. O'zbekistonda 20-asr boshlarida Toshkentda ikkita elektr stansiyasi qurildi: biri tramvayni elektr energiyasi bilan ta'minlash uchun, ikkinchisi o'zgarmas tokli Povlov elektr stansiyasi shaharni yoritish uchun ishlatilgan. [6]
O’zbekistonda issiqlik energetikasi 20-asr 20-yillarida dizel va mayda bug' trubinali elektr stansiyalari qurish yo'nalishida rivojlandi.O'zbekistonda 20 ta issiqlik elektr stansiyalarimavjuq bo'lib, ular asosiy issiqlik va elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi korxona issiklik elektr stansiyalari (IES) hamda Davlat issiqlik elektr stansiyalari (DIES) hisoblanadi. Yirik DIESlar: Sirdaryo DIES, Toshkent DIES, Tolimarjon DIES lardir. O'zbekistonning issiqlik elektr stansiyalari respublikada ishlab chiqarilayotgan elektr energyasining qariyb 85% ini tashkil qiladi. [4]
Do'stlaringiz bilan baham: |
