O’quv materiallar

2.5 Geotermal suvlar energiyasi

Yer osti geotermal- issiq suvlaridan issiqlik energiyasining manbai sifatida foydalanish atrof-muhitni toza bo'lishida juda katta ahamiyatga ega. Geotermal suvlar yer ostining unchalik chuqur bo'lmagan 2-5 km dagi vulqonlar otilishi va boshqa geotermik jarayonlar natijasida hosil bo'ladi. Butun dunyoda geotermal suvlar energiyasi rivojlanib bormoqda. O'zbekistonda ham geotermal energetikani rivojlantirish istiqbolli hisoblanadi. Bularga Chimkent, Farg'ona, Zarafshon, Qashqadaryo, Dehqonobod, Surxandaryo, Qizilqum quduqlarining harorat 300⁰ C da 750⁰ C gacha issiqlikni tashkil etadi. Geotermal elektrostansiya GeoTES- bu yer osti suv bug'larining harorati orqali elektr energiyanishlab chiqaradigan stansiyadir. Birinchi bo'lib SSSR da 1966-yilda Kamchatkada Paujetka daryosi bo'yida joylashgan va uning quvvati 11 MVt ga teng bo'lgan.Sobiq ittifoq hududida 50 dan ortiq yer osti suv havzalari topilgan edi. Topilgan har bir yer osti issiqlik manbalari har kuni kamida 15 mln m³ issiqlik bug'i va suv olish mumkin. Bu esa bir yilda olinadigan 100-150 mln tonna ko'mir demakdir. Uning 3 km chuqurligidan 8∙ 10¹⁷ kJ geotermal energiya olish mumkin. [1] Yer osti issiqlik suvlari hisobida birinchi elektrostansiya asrimizning boshida Italiyaning Toskana Provinsiyasida , keyinchalik esa Yangi Zellandiya, AQSH, Yaponiyada qurilgan. Dunyo bo'yicha 100 dan ortiq geotermal elektrostansiyalar bor. Qurilgan bu turdagi elektr stansiyalar tabiiy qulay yerlarda joylashgan, ya'ni yerdan issiq suv o'zi oqib chiqadi. Undan tashqari yerdan chiqadigan ko'pchilik issiq suvlar sho'r turli tuzlarga boy. Qazib chiqarilgan suv tejamkorlik bilan ishlatilmasa, atrof-muhitni ayniqsa, tuproqni sho'rlab atrofdagi ko'kalamzor yerlarni turli foydali o'simlik va hayvonlarni yo'qolib ketishiga sabab bo'lishi mumkin. Gеоtеrmаl elеktr stаntsiyalаrning o’rnаtilgаn quvvati 1970 yildа 678 dаn 2000 yildа 8000 MVt gаchа Fillipin-1909, Itаliya-785, Mеksikа-755, Indоnеziya-589 MVt. Охirgi 30 yil ichidаgi GеоGESlаr quvvаtining yillik o’sishi 8,6 ni tаshkil etdi. Gеоtеrmаl issiqlik qurilmаlаrini o’rnаtilgan quvvati охirgi 20 yil ichidа 1950 dаn 17175 MVt gаchа o’sdi. [4]