O’quv darslik

 
ZAMBURUG‘LARGA QARSHI VOSITALAR 

---

- 950 -
Patogen va shartli patogen zamburug‘lar keng tarqalgan hastaliklarni 
(mikozlar
1
) rivojlantiradilar. Hastalikni qo‘zg‘atuvchisiga qarab, ularga mos 
keluvchi ta'sir spektriga ega bo‘lgan zamburug‘larga qarshi vosita beriladi. 
Bundan tashqari preparatni tanlashda ularni o‘zlariga xos farmakokinetikasi va 
zaharliligi ahamiyatlidir. 
1. Patogen zamburug‘lar bilan qo‘zg‘atilgan hastaliklarni davolashda 
qo‘llaniladigan vositalar: 
1) Chuqur yoki sistemali mikozlarda (koksidioidomikoz, parakoksidiomikoz, 
gisto-plazmoz, kriptokokkoz, blastomikoz) 
Antibiotiklar
– amfoteritsin B, mikogeptan 
Imidazol unumlari
– mikonazol, ketokonazol 
Triazol unumlari
– itrakonazol, flukonazol 
2) Epidermomikozlarda (dermatomikozlarda) 
Antibiotiklar
– grizeofulvin 
N-metilnaftalin unumlari
– terbinafin (lamizil, terbizil) 
Nitrofenol unumlari
– nitrofungin 
Yod preparatlari
– yodning spirtli eritmasi, kaliy yodid 
2. Shartli patogen zamburug‘lar qo‘zg‘atgan hastaliklarni davolashda 
qo‘llaniladigan vositalar (masalan, kandidomikoz) 
Antibiotiklar
– nistatin, levorin, amfoteritsin B 
Imidazol unumlari
– mikonazol, klotrimazol 
Bis-to‘rt ammoniy tuzi
– dekamin 
Sistemali mikozlarda (gistoplazmoz, kriptokokkoz, blastomikoz, koksidioido-
mikozlarda) asosiy davolash preparati – amfoteritsin B (amfostatin, fungizon) 
dir. U 
Streptomyces nodosum
ishlab chiqaradigan polien antibiotigi hisoblanadi.
Bakteriyalar, rikketsiy va viruslarga ta'sir ko‘rsatmaydi. Asosan zamburug‘lar 
hujayra membranasi o‘tkazuvchanligini va uning transport funksiyasini buzilishi 
bilan bog‘liq bo‘lgan fungistatik ta'sirga ega.

---

- 951 -
______________________________ 
1
Grekcha mykes - zamburug‘ 
Amfoteritsin B ning zamburug‘larga qarshi tanlab ta'sir ko‘rsatishining 
sababi shundan iboratki, u zamburug‘lar devorining asosiy lipidi bo‘lmish 
ergosterol bilan bog‘lanadi. (inson va bakteriyalarda asosiy lipid xolesterin 
hisoblanadi). Amfoteritsin B ga chidamlilik sekin rivojlanadi. 
Me'da-ichak traktidan preparat yomon so‘rilganligi uchun tomir ichiga 
kiritiladi. Gematoensefalik barerdan amfoteritsin B o‘tmaganligidan uni miya 
pardalari ostiga kiritiladi. Bundan tashqari uni tana bo‘shliqlariga kiritiladi, 
ingolyatsiya qilinadi va mahalliy qo‘llashadi. Organizmdan buyrak orqali 
ajraladi. Preparatni ajratilishi juda sekin kechadi (bir haftada 20-40%). 
Amfoteritsin B yuqori zaharlilikka ega. Uni kumulyasiyalanish xossasi 
buni yana chuqurlashtiradi. Nohush ta'siroti tez-tez kuzatiladi, ularni ko‘pchiligi 
yetarlicha jiddiy. Amfoteritsin B ni qo‘llaganda dispepsik o‘zgarishlar, 
isitmalash, qon bosimini tushishi, nefrotoksik ta'sirot anemiya, gipokalsiemiya, 
neyrotoksik buzilishlar, tromboflebitlar, turli xil allergik reaksiyalar kuzatiladi. 
Amfoteritsin B bilan davolash statsionar sharoitda jigar, buyrak 
faoliyatini, qon tarkibini va qonda ionlar miqdori muntazam nazorat qilib turish 
bilan o‘tkaziladi. Jigar va buyrak hastaliklarida amfoteritsin B ni qo‘llash man 
etilgan. 
Sistemali mikozlarni davolashda qo‘llaniladigan imidazol va triazol 
unumi bo‘lgan sintetik birikmalar zamburug‘lar hujayra membranalarida 
ergosterol sintezini buzadilar. Bu o‘z navbatida hujayra membranasi 
funksiyasini buzadi va zamburug‘lar replikatsiyasini susaytiradi. 
Sistemali ta'sirga ega bo‘lgan imidazol unumlariga mikonazol, 
ketokonazol mansub. 
Mikonazolni tomir ichiga, enteral, kamdan-kam bosh miya pardalari 
ostiga (gematoensefalik barerdan yomon o‘tadi) kiritiladi. Koksidioidomikoz, 

---

- 952 -
kriptokokkoz, parakoksidiomikoz, blastomikoz hamda disseminirlangan 
kandidomikozlarda mikonazolni parenteral qo‘llashadi. Mikonazolni qinning 
shilliq qavatini jarohatlanishida va dermatomikozlarda mahalliy qo‘llashadi. 
Preparat ko‘p nohush ta'sirotlr rivojlantiradi: tromboflebit, ko‘ngil aynishi, 
anemiya, giperlipidemiya, giponatriemiya, kamdan-kam holatlarda leykopeniya, 
allergik reaksiyalar va boshqalar. Tez-tez rivojlanadigan nohush asoratlari 
mikonazolni qo‘llashni cheklaydi. Preparat amfoteritsinga nisbatan kam 
zaharroq. 
Ketokonazol ichiladi. U ovqat hazm qilish traktidan yaxshi so‘riladi va 
ko‘pgina to‘qimalarga tarqaladi. Ammo MNSga yomon o‘tadi. Uning taxminan 
90% qon zardobi oqsillari bilan bog‘lanadi. Ketokonazol jigarda metabolizmga 
uchraydi. Peshob va safro tarkibida ajraladi. t
½
~8 soat. Preparatni blastomikoz, 
gistoplazmoz, parakoksidiomikoz, onixomikoz, ko‘pgina shilliq qavatlarni 
Candida bilan jarohatlanishida qo‘llashadi. Yuqori darajadagi zaharliligi bilan 
xarakterlanadi. Gepatotoksik ta'sirga ega. Ko‘ngil aynishi, qayt qilish kuzatilishi 
mumkin. 
Triazol unumlaridan sistemali mikozlarda flukonazol, itrakonazolni 
qo‘llashadi. 
Flukonazol (diflukan, maksosist) enteral kiritilganda yaxshi so‘riladi. 
Gematoensefalik barerdan kerakli miqdorda o‘tadi. t
½
~30 soat. Buyrak orqali 
o‘zgarmagan holda ajraladi. Zamburug‘lar rivojlantirgan meningit (masalan, 
kriptokokkoz)larda, koksidioidomikoz, kandidomikozlarda qo‘llashadi. Nohush 
ta'sirotlari: dispepsiya, jigar funksiyasini susayishi, terida toshmalar va 
boshqalar. 
Ushbu kimyoviy guruhga itrakonazol ham mansub. Uni enteral 
qo‘llashadi. Qoniqarli darajada so‘riladi. Gematoensefalik to‘siqdan o‘tmaydi. 
Preparat jigarda metabolizmga uchraydi. t
½
~36 soat. Buyrak orqali ajratiladi. 
Gistoplazmoz, blastomikoz, koksidioidomikozlarda qo‘llanadi. Nohush ta'sirlari: 

---

- 953 -
dispepsik buzilishlar, bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi, jigar funksiyasini susayishi, 
terida allergik toshmalarda namoyon bo‘ladi. 
Dermatomikozlarni davolashda qo‘llaniladigan preparatlarga antibiotik 
grizeofulvin va sintetik preparatlar guruhi kiradi. 
Grizeofulvin (gritsin, grifulvin)ni