O’quv darslik

3) qonga so‘rilgan moddaning zaharliligini bartaraf etish 
Agarda bemorning qaysi modda bilan zaharlanganligi aniq bo‘lsa, unga 
nisbatan 
ziddi zaharlar (antidot
29
) 
qo‘llash orqali organizm detoksikatsiya 
qilinadi. Ziddi zaharlar – turli kimyoviy moddalar bilan zaharlanishlarni 
spetsifik davolovchi vositalardir. Ularga zaharlovchi moddalar bilan fizik yoki 
kimyoviy o‘zaro ta’sirlashuvchi yohud farmakologik antagonizm (fiziologik 
retseptorlar va tizimlar) orqali ta’sir qiluvchi vositalar kiradi. Masalan, og‘ir 
metall tuzlari bilan zaharlanishlarda ular bilan birikkandano toksik 
kompleksonlar hosil qiluvchi birikmalar (unitiol, D-penitsillamin, trilon-B va b.) 
qo‘llaniladi. Bulardan tashqari, shunday ziddi zaharlar borki, ular zaharlovchi 
modda bilan reaksiyaga kirishadi va substrat hosil qiladi (oksikamlar – 
xolinesteraza reaktivatorlari, metgemoglobin hosil qiluvchi birikmalar bilan 
zaharlanishlarda qo‘llaniluvchi ziddi zaharlar va b.). O‘tkir zaharlanishlarda 
farmakologik antagonistlardan ham keng foydalaniladi (fosfor organik 
birikmalar bilan zaharlanganda atropinni, morfin bilan zaharlanganda 
naloksonni, kuraresimon vositalar bilan zaharlanganda pimadinni va b. 
qo‘llash). Hozirgi kunda o‘tkir zaharlanishlarni davolashda zaharlovchi 
moddaga qarshi spetsifik antitanachalar yaratish o‘ta istiqbollidir (digoksinga 
qarshi spetsifik antitanacha – digibid).
Ziddi zaharlar bilan davolash zaharlanishdan keyin qancha erta boshlansa, 
samaradorligi shuncha yuqori bo‘ladi. Agarda a’zo va to‘qimalarda, tizimlarda 
shikastlanishlar, faoliyatining kuchli darajadagi buzilishlari kelib chiqqan 
paytlarda hamda zaharlanishning terminal bosqichlarida ziddizaharlarning 
samaradorligi yuqori bo‘lmaydi. 
29
Yunonchadan 
antidoton
– ziddi zahar, zaharga qarshi 

---

- 75 -