O’quv darslik

Vitamin B
12
deganda odatda sianokobalamin nazarda tutiladi (kimyoviy 
tuzilishiga qarang). Ammo vitamin B
12
kabi faollikga ko‘pgina uning analoglari 
vatsianokobalaiminning hosilalari (shu jumladan tabiiylari ham) egadirlar.
Shunday qilib vitamin B
12
tushunchasi yig‘ma xarakterga egadir. Vitamin 
B
12
ayniqsa juda katta miqdorda qoramol jigari va buyraklarida bo‘ladi.
Tabiatda faqat mikroorganizmlar sintezlaydi. Bu uslub sanoatda B
12
ni olishda 
ham qo‘llaniladi.
Vitamin B
12
ning odamning yo‘g‘on ichagida o‘rnashgan mikroorganizmlar 
tomonidan sintezlanishi B
12
vitamining muvozanatiga ta’sir ko‘rsatmaydi 
chunki u asosan ingichka ichakda so‘riladi. Vitamin B
12
ning faol koferment 
shaklarini (B
12
4
kofermentining metilkobalaminning) asosiy funksiyasi - 

---

- 648 -
harakatchan metil guruxlarini (transmetillash jarayoni) va vodorodni olib 
o‘tishdir. Ana shu jarayonlar tufayli oqsillar va nuklein kislotalar almashinuviga 
ta’sir amalga oshadi(metionin atsetatni, dezoksiribonukleotid va boshqalar 
sintezida qatnashish). Vitamin B
12
qon, epiteliy xujayralar xosil bo‘lishi, nerv 
sistemasini faoliyati (mielinni xosil bo‘lishida qatnashadi), o‘sish va 
regereneratsiya jarayoni uchun zarur. Sianokobalamin etishmasligida (odatda 
me’da va ingichka ichak patalogiyasi bilan bog‘liq sianokobalaminni
5
so‘rilishini buzilishi) megaloblastik anemiya (pernitsioz yoki xafli, anemiya, 
Addison – Birmer anemiyasi) rivojlanadi. 
 
Ba’zi vitaminlar va vitaminsimon preparatlarning 
kimyoviy tuzilishi 
Kalsiy pantotenat 
Kalsiy pangamat 

---

- 649 -
4
B
12
koferment sianokobalamnidan sian guruxi o‘rniga 5
/ 
– dezoksiadenozidga 
almashinganligi bilan farq qiladi.
Kimyoviy 
jixatdan 
5 
– 
dezoksiadenoilkobalamin deb belgilangan. Tabiy koferment B
12
– kobalamid 
preparati
chiqariladi. 
5
Metilkobalaminda sian guruxi o‘rniga metil guruxi mavjud. 
6 
Sianokobalaminnni alimentar avitaminozi ba’zan qa’tiy vegetarianetslarda 
uchraydi (hayvonot maxsulotlarini istemol qilmaydiganlar) 
O
O
O
OH
O
H
OH
OH
Askorbin kislota
Rutin
Ovqat xazm qilish trakti ham jaroxatlanadi (til yorqin qizil rangli, silliq,
kimyoviy qitiqlovchilarga juda sezuvchan bo‘lib qoladi, me’da shilliq
qavatining atrofiyasi, axiliya kuzatiladi.) va nerv sistemasining (parsteziya, 
og‘riq sezilishi, yurishning buzilishi) buzilishlari kuzatiladi. Sianokobalamin 
(Kaslning tashqi omili) ingichka ichakda so‘riladi. Bu uni me’dada “Kaslning 

---

- 650 -
ichki omili” bilan bog‘langandan keyin amalga oshadi. “Kaslning ichki 
omili”glikoprotein bo‘lib, sianokobalaminni absorbsiyasi uchun zarur. 
Agar ichki omil ma’lum sabablarga ko‘ra yo‘q bo‘lsa (masalan: me’da 
rezeksiyasi tufayli) sianokobalaminni parenteral kiritmoq lozim. Qon zardobida 
sianokobalamin asosan oqsillar bilan bog‘langan xolda bo‘ladi. Ko‘p miqdorda 
u jigarda depolanadi. Ko‘proq ovqat xazm qilish trakti bezlari (ayniqsa safro 
bilan), xamda buyrak orqali ajraladi. Preparatni bemorlar yaxshi qabul qiladilar. 
Ba’zan qon ivishini oshiradi. Eritrotsitlar va leykotsitlarning miqdori 
odatdagidan ortib ketsa sianokobalamin dozasi kamaytiriladi.