O’quv darslik

4. O‘SIMLIKLARDAN OLINGAN VOSITALAR 
Colchicum speciosum stev va Colchicum autunalel o‘simliklarining 
alkaloidi bo‘lmish kolxamin kuchli antimitotik faollikk aegadir. Kolxaminni 
(demekolsin, omain) ba’zan teri saratonida (metastazsiz) mahalliy qo‘llanadi. 
Bunda havfli o‘simta hujayralari halok bo‘lib, sog‘ hujayralar deyarli 
jarohatlanmaydi. Ammo, davolash davomida mahalliy ta’sirlash yuzaga kelishi 
mumkin (shish, og‘riq, giperemiya)ligi uchun davolashda uzilish qilishga 
majbur bo‘linadi. Nekrotik massa (ya’ni o‘lgan to‘qimalar) tushib ketgandan 
keyin yaralarni bitishi kosmetik nuqtai nazardan yaxshi bo‘ladi. Kolxaminning 
rezorbtiv ta’sirida qon hosil bo‘lishi kuchli darajada susayadi, diareya 
rivojlanadi, soch to‘kilishi kuzatiladi. 
O‘smalarga qarshi faollik pushti barvinik (Vinca rosea L) o‘simligining 
alkaloidlari: vinblastin, vinkristin va yarim sintetik alkaloid vinorelbinda ham 
aniqlangan. Ular kolxaminga o‘xshash antimitotik ta’sir etiladilar, ya’ni mitozni 
metafaza bosqichida bloklaydilar. 
Vinblastin (rozevin)ni limfogranulomatozning keng tarqalgan shakllarida 
va xorion epitemiomada qo‘llash tavsiya etiladi. Bundan tashqari u vinkristin 
kabi o‘smali xastaliklarni kombinatsiyalangan himiyaterapiyasida keng 
qo‘llaniladi. Preparatni tomirga kiritiladi. Vinblastinni toksik ta’siri qon hosil 

---

- 988 -
bo‘lishini susayishi, dipepsik- o‘zgarishlar, qorinda og‘riq bo‘lishi kabilar 
namoyon bo‘ladi. Preparat kuchli darajada mahalliy ta’sirlovchi xossaga ega va 
shu tufayli flebitlarni sababchisi bo‘lishi mumkin.
O‘smalarga qarshi faollikka ega bo‘lgan o‘simliklardan olingan ba’zi 
moddalarning kimyoviy tuzilishi: 

---

- 989 -
Pushti barvinka o‘simligining boshqa alkoloidi-vinktistin – o‘tkir leykozni 
kompleks davolash vositalarining tarkibiga kiruvchi dori sifatida, hamda boshqa 
gemoblastlar va haqiqiy o‘smalarni davolashda qo‘llaniladi. Preparatni tomirga 
kiritishadi. Vinkristinning toksik ta’siri turlicha namoyon bo‘ladi. Qon hosil 
bo‘lishini kam susaytirgan holda, u nevrologik buzilishlar (ataksiya, nerv – 
Vinblastin 
Vinkristin 
kolxamin 

---

- 990 -
mushak o‘tkazuvchanligini buzilishi, nevralgiya, parasteziya), buyrakning 
jarohatlanishi (poliuriya, dizuriya) va boshqalarga olib keladi. 
Vinorelbinni ko‘krak bezi saratoni va mayda hujayrali bo‘lmagan o‘pka 
saratonini davolashda qo‘llashadi. 
O‘simliklardan tayyorlangan preparatlarga Podofillin (podofima, 
qalqonsimon- 
Podophillum 
peltatum 
ildizidan 
olingan 
moddalarning 
aralashmasi) ham mansub. U halqumning va peshob haltasining papillamatozini 
davolashda mahalliy qo‘llanadi. Hozirda podofillinning yarim sintetik xosilasi 
bo‘lgan – epipodofillotoksinlarni qo‘llashmoqda. Ularga tenipozid (vumon) va 
etopozid (vepezid) mansubdir. Etopozid o‘pkaning mayda hujayrali saratonida, 
Yuing o‘smasida tenipozid esa – gemoblastozlarda samarador ekan.
Tis daraxti (Taxus brevifolia, Taxus baccata)ning antimitotik faollikka ega 
bo‘lgan alkaloidlari-taksfnlar ham o‘simlikdan ajratilgan preparatlardan 
hisoblanadi. Ularni ko‘krak bezi, tuxumdonlar, o‘pkaning mayda hujayrali 
bo‘lmagan saratonlarida hamda bosh va bo‘yinning epitelial o‘smalarida 
qo‘llashadi. 
4-jadval.