|
22.6 – rasm nikotin kislotasining gipolipidemik ta’sir mexanizmi
Ateroskleroz va uning asoratlarini oldini olishda aterosklerozni perekisli
rivojlanish mexanizmiga ta’sir ko’rsatuvchi antioksidantlar (tokoferolatsetat,
askorbin kislotasi va boshqalar) ma’lum ahamiyatga egadirlar. Faollashgan
kislorod hisobiga lipidlarning erkin radikalli oksidlanishini ingibitsiyalashdan
iboratdir. Shuni yodda tutmoq lozimki aterosklerozga qarshi preparatlar yoki
- 699 -
ularning samaradorligi va bezararligini faqat bemorlarning katta kontingentida
o’tkazilgan davomli klinik tadqiqotlar natijasiga ko’ra baholash mumkin.
Preparatlar
Nomi
Kattalar
uchun
o’rtacha
terapevtik
dozasi, kiritilish yo’li
Chiqarilish shakli
Lovastatin-
Levastatin
Ichish uchun – 0,04 g 0,02
va
0,04
g
dan
tabletkalar
Simvastatin ─
Simvastatin
Ichish uchun – 0,01
0,04 g
0,005; 0,01; 0,02 vava 0,04 g
dan tabletkalar
Fluvastatin ─
Fluvastatin
Ichish uchun - 0,02 -
0,04 g
0,02
va
0,04
g
dan
kapsulalar
0,01; 0,02 va 0,04 g dan
tabletkalar
Gemfibrozil ─
Gemfibrazil
Ichish uchun – 0,3 -
0,45 g
0,3 g dan kapsulalar; 0,45 g
dan tabletkalar
Nikotin kislotasi ─
Acidum nicotinicum
Ichish uchun – 0,025
-0,05 g
0,05 g dan kukun tabletkalar
Probukol ─
Probucol
Ichish uchun – 1,0 g
0,25 g dan tabletkalar
Ezetimib ─
Exetimibe
Ichish uchun - 0,01 g 0,01 g dan tabletkalar
SEMIRISHDA QO’LLANILADIGAN VOSITALAR
Semirish yog’larni keragidan ortiq to’planib qolishida namoyon bo’ladi. Bu
davomli vaqt energetik balansning buzilishi tufayli yuzaga keladi. Bunda
energiyaning ozuqalar bilan tushumi uning sarflanishidan ustun bo’ladi, masalan
jismoniy harakatning kamligi. Tabiiyki semirishga imkoniyat yaratuvchi eng
muhim omil bu ovqat ratsionida yog’larning ko’p bo’lishi va gipodinamiyadir.
Ortiqcha tana vaznini bo’lishiga nasliy moyillik borligini yodda tutmoq lozim.
Bundan tashqari ruhiy va neyroendokrin omillar, hamda yosh katta rol o’ynaydi.
Semirish
1
tibbiyotda jiddiy muammodir, chunki u qandli diabet, yurak-tomir
xastaliklari, osteoartrit va ko’pgina surunkali xastaliklarni keltirib chiqaruvchi
omil hisoblanadi. Bundan tashqari bunday odamlar toifasida erta o’lim ortadi.
Shu sababli asosiy maqsad tanavaznini kamaytirish bo’lmay, semizlikni
- 700 -
davolash unga hamrox bo’lgan xastaliklar tufayli yuzaga keladigan
nogironlikni va o’limni kamaytirishdir.
Semizlikni davolashning asosiy tamoyili iste’mol qilinayotgan ovqat
quvvatini (kaloriyasini) kamaytirish va jismoniy faollikni oshirishdan iborat.
Ularning samaradorligi kam bo’lgan hollarda farmakologik preparatlarni
qo’llash zaruriyati tug’iladi. Semizlikda qo’llaniladigan vositalar quyidagi
guruxlarga bo’linadi.
1
Tana vazni indeksi tavsiya etilgan – TVI(BMI: body mass index) bo’lib, u
quyidagi formula asosida hisoblanadi:
. Normada u 20-25 ga, tana
vazni ortiqcha bo’lganda 25-30 ga, va semirishda 30 dan katta bo’ladi.
1.
Ishtaxani susaytiruvchi vositalar (anoreksigen vositalar).
2.
Lipoliz va termogenezni rag’batlantiruvchi vositalar (v
3
-
adrenoretseptorlarni
agonistlari).
3.
Me’da-ichaktraktidan yog’larni so’rilishini buzuvchi vositalar (lipaza
ingibitorlari).
4.
Organoleptik xossalari bo’yicha yog’larni o’rniga qo’llaniluvchi vositalar
(past kaloriyali yoki ovqat xazm qilish traktidan so’rilmaydiganlar).
5.
Shakarni o’rniga qo’llaniluvchi vositalar (uglevod bo’lmagan yoki yog’lar
sintezida
ishtirok etmaydigan).
Anoreksigen (ishtaxani susaytiruvchi vositalar ) quyidagi guruxlardan tashkil
topgan:
I.
Katexolaminergik sistemaga ta’sir ko’rsatuvchi vositalar (MNSni
rag’batlantiruvchilar).
Fepranon
1
II. Katexolaminergik va serotininergik sistemaga ta’sir ko’rsatuvchi
vositalar.
- 701 -
Sibutramin
Ushbu preparatlarning barchasi ishtaxaning boshqarishning markaziy
gipotalamusda joylashgan mexanizmlariga ta’si retadi.Markaziy va periferik
simpatomimetik xossaga ega, fenilalkilamin guruxiga mansub samarador
anoreksigen moddalardan fenamin xisoblanadi. Uning ta’sir mexanizmi shundan
iboratki,u nerv tolalarining oxiridan noradrenalin va dofamin ajralishini
oshirib ularni qayta so’ril ishini susaytiradi.
Natijada markaziy adrenoretseptorlar va dofamin retseptorlarini
qo’zg’alishi kuzatiladi.Bu o’z navbatida ochlik markazini susaytiradi. Shu bilan
bir qatorda, fenamin bosh miya po’stloq qavatiga rag’batlantiruvchi ta’sir
ko’rsatadi.Shu sababli ochlik markazini yanada tormozlansa kerak. Ammo
fenaminning ta’siri faqat anoreksigen ta’sir bilan cheklanmagan.Ushbu modda
faol psixostimulyator moddalarga mansub bo’lganligidan kuchli darajada
periferik simpatomimetik xossasiga ega. Shu sababli uni qo’llaganda
bezovtalnish,
uyqusizlik,
taxikardiya,arterial
bosimning
oshishi
kuzatiladi.Jismoniy tobelik rivojlanishi mumkinligi xavf tug’diradi.Fenaminning
bir qancha analoglari sintezlangan(fenilalkilaminlar xosilalari).Jumladan
fepranon. Ko’proq tanlab ta’sir ko’rsatuvchi fepranon farmakologik jixatdan
fenaminga o’xshash , ammo ishtaxani tushirish xossasi bo’yicha undan
sustroq. Anoreksigen ta’sir mexnizmi fenaminnikidek bo’lsa ham markaziy
nerv sistemasini kamroq qo’zg’atadi. Bundan tashqari uning periferik
adrenomimetik ta’siri yaqqol yuzaga chiqmaydi. Preparat taomdan 30-60
minut oldin ichiladi. Uyquni buzilishini oldini olish maqsadida preparatni
kunning birinchi yarmida ichish tavsiya etiladi. Davolanish shifokor nazoratida
olib borilishi zarur.Fepranon niyurak – tomir sistemasi (taxikardiya, arterial
bosimni ortishi,aritmiya)
- 702 -
1
Ushbu guruhga mansub dezopimon va mazindol Rossiyada dori vositalar
ro’yxatidan chiqarilgan
Do'stlaringiz bilan baham: |
