|
V. Uyga vazifa: she’rni yodlash.
8-9- mavzu: Xarita. N.Norqobil.
Maqsad: A) Ta’limiy: O’quvchilarga mavzu haqida tushuncha berish, ularning ezgulik haqida tasavvurlarini boyitish, o’qish ko’nikmalarini shakllantirish;
B) Tarbiyaviy: insoniy fazilatlarni tarbiyalash.
C) Rivojlantiruvchi: Vatanimiz xaritasi haqida bilimlarini rivojlantirish.
Jihozlar: rasmlar, tarqatma materiallar.
Darsning borishi:
I. Tashkiliy qism:
a) O’quvchilar bilan salomlashish;
b) Darsga o’quvchilarni tayyorlash;
c) Davomatni aniqlash;
d) Bahor tabiati haqida savol- javob.
II. O’tgan mavzuni so’rash va mustahkamlash.
“Serquyosh o’lka“ mavzusi yuzasidan savol –javob o’tkazaman:
1. Vatanimiz nomi nima deb ataladi?
3. She'rdagi «serquyosh o'lka» iborasini qanday so'zlar bilan almashtirish mumkin?
Namuna: Ona yurt, O'zbekiston, Vatan
Intervyu metodidan foydalanib, yurtimizga ta’rif berishadi.
O’quvchilardan Vatan haqida bilgan rivoyatlari, maqol va she’rlari so’raladi
III. Yangi mavzu bayoni:
XARITA
Normurod Norqobil
I
Matematikani demasa, Rasul boshqa fanlardan xiyla nochor o'qirdi. Ayniqsa, rasm darsini jini suymasdi. Qizlar kashta tikkanday, allaqanday gullar-u jismlarning shaklini erinmay chizib o'tirishga sira toqati yo'q edi. Shuning uchun ham sinf rahbari uni eng a'lochi o'quvchilardan Samadga biriktirib qo'ygandi. Ammo u akasi uyda kezlardagina Samadning izmiga bo'ysunar, ya'ni tinchgina darsini qilar, qolgan payt Samadni kurashga tortib, torgina darsxonaning changini chiqarardi. Shu bois, Samad har gal istar-istamas ostona hatlardi.
Ammo bu safar u hovliqib kirib keldi. Qo'lidagi papkasini bir chetga uloqtirib, qo'ynidan to’rt buklangan qog'oz chiqardi.
— Qara, nimani chizdim, — dedi hayajonlanib. — Qish-log'imiz xaritasini... Manavi yerga chegarachilarni qo'ydim. Qalay, zo'rmi?
Samad bu xil ishlari bilan uni tez-tez qoyil qoldirib turardi. O'tgan gal rezina orqali harakatlanadigan qayiqcha yasab kelgandi. Dars bir yoqda qolib, ikkisi tog'oradagi suvda qayiqchani rosa o'ynashgan edi. Uning hovliqib kirishidan shunga o'xshash nimadir kutgan Rasul, rasmni ko'rib, labini jiyirdi.
— Shuning nimasiga hovliqasan, buncha? — dedi hayron bo'lib. — Oddiy rasmda.
— Hali bizda hech kim qishlog'imiz xaritasini chizmagan,
— dedi Samad qizishib. — Buni birinchi bo'lib men chizdim. Sen yaxshilab qaragin, juda qiziq bu. Manavinisi o'zimiz yozda cho'miladigan ko'l, bunisi podayotoq... Katta ko'cha sal qiyshiq chiqibdi. Bunisi maktab, shifoxona... Lekin o'zimizning hovlini juda o'xshatib chizdim.
Rasulga egri-bugri chiziqlar bo'ylab borayotgan chega-rachilar, ulardan ham ko'ra iti ko'proq ma'qul bo'ldi.
— Xuddi bizning Olaparga o'xsharkan, — dedi rasmga barmoq nuqib.
— Qanaqasiga sening iting bo'larkan? — dedi Samad.
— Bizning To'rtko'z bu! Qaragin, manglayida ikkita xoli bor.
Rasul ostonaga yaqin joyda xumday boshini oyoqlari ustiga qo'yib yotgan itiga g'amgin tikildi. Itining holi yo'qligiga juda achindi. Lekin sir boy bermaslikka urinib, chegarachilarga imo qildi:
— Unda manavilar kim?
— Oldindagisi men, keyindagisi sen. Qishlog'imizni qo'riqlayapmiz. Qiziq bo'lsin deb chizdim-da.
— Qishloqni nimadan qo'riqlaymiz? — Rasul hayron bo'ldi.
— Nimadan bo'lardi... — Samad javob topolmay, bir muddat chaynalib qoldi. — Nimadan bo'lardi, bo'rilardan-da. O'tgan qish qo'ylarimizni qiyratib ketishgani esingdan chiqdimi?
— Unda buni chegarachi emas, qorovul deydilar.
— Nima farqi bor, — Samad tumshayib, rasmga qo'l cho'zarkan, birdan yuzi yorishib ketdi. — Aytgancha, muallimimizning gapi esingdami? U kishi, qishlog'imizning o'zi bir vatan, kichik vatan, degandilar. Vatanni qorovul emas, chegarachi qo'riqlaydi.
Bu gap dastlab o'zining hayoliga kelmaganidan Rasul ichida o'zidan qattiq ranjidi. Shunda u birdan ikkinchi chegarachiga nisbatan birinchisi xiyla durust chizilganini payqab qoldi.
— Ikkinchisi emas, birinchisi men, — dedi u.
— Yo'q, birinchisi men.
— Meni bukriga o'xshatib qo'yibsan-ku!
— Hecham-da, — Samad qog'ozni buklab qo'yniga soldi. — O'zing chizolmaysan, chizganni ko'rolmaysan.
Bu gap Rasulga ayilday botdi.
— Chizolmaymanmi?
— Chizolmaysan! — dedi Samad tap tortmay. — Bu senga shunchaki rasm emas, xarita. Xarita chizish uchun kalla kerak. Hammaning ham qo'lidan kelavermaydi bu.
— Chizolmaymanmi?
— Yo'q chizolmaysan!
Ularning tortishuvi Samadning arazlab ketishi bilan yakunlandi.
IV.Mustahkamlash.
1. Samad qishlog'ining xaritasida nimalarni tasvirladi?
2. Bolalar nima ustida tortishib qolishdi?
2-dars
II
Samadning gapi turib-turib Rasulga juda alam qildi. «Sen chizgan narsani men chizolmaymanmi, — dedi ichida,
— hali shunday bir zo'r xarita chizayki, hayratdan og'zing ochilib qolsin». U qishlog'i va uning atrofidagi dala-dashtlarni xayolan ko'z o'ngida gavdalantirib, stolga o'tirdi. Ammo chizgani o'ziga yoqmadi, ikkinchi, uchinchisi ham ma'qul kelmadi. Samadning rasmida chegara nuqtali chiziqlar bilan chizilgan bo'lib, ayni shu nuqtalar suratni juda bezab turar-di. Boz ustiga, shuncha harakat qilsa-da, nuqtalar bir xil chiqmas — biri katta, biri kichik, Samadniki esa xuddi qolipdan chiqqan g'ishtdek bir tekis edi. Bu sirning tagiga yetolmay, Rasulning juda boshi qotdi. Bir xayoli, chizmani yig'ishtirib otmoqchi ham bo'ldi-yu, Samadning gapini eslab, tag'in fikridan qaytdi. U yerga mukka tushib, qog'oz yuziga dastlabki chiziqni tortdi. Tortdi-yu, quvonchidan qichqirib yubordi. Chiziq qog'oz yuziga nuqta-nuqta bo'lib tushgandi.
— Buni qara, buni qara! — dedi u o'midan sakrab turarkan, qog'ozni akasiga ko'rsatib.
Akasi kitobdan boshini ko'tarib, qog'oz yuziga loqayd tikildi.
— Nima edi? — dedi so'ng quvonch sababini tushunmay.
— Qaragin, nuqta-nuqta...
— Nima bo'pti, gilamga qo'yib chizganingdan keyin nuqta-nuqta bo'ladi-da.
O'zi uchun zo'r kashfiyot bo'lib tuyulgan ishning akasi tomonidan tez va osongina ilg'anishi Rasulni ham hayratga soldi, ham uyaltirdi.
Rasul goh qo'lidagi qog'ozga, goh yerdagi qoqma gilamga hayron boqib turarkan, birdan diqqatini stol ustida yotgan xarita tortdi. Xarita qizg'ish va sarg'ish rangda bo'lib, har yer-har yeriga ko'hna yodgorliklarning jimitdek tasviri tushirilgan va yoniga shahar nomlari qayd etilgandi. Bu xarita oldida Samadning chizgani juda g'arib edi. «Bunaqasini Samad ham chizolmaydi, — deb o'yladi u, xaritaga havas bilan boqarkan. — Lekin men chizsam rosa qoyil ish bo'lardi-da, alamdan Samadning yuragi yorilib o'lardi...»
Dastlab ish juda yengil ko'chdi. Rasul cho'l va daryolar tasvirini osongina tushirdi-yu, lekin shaharlarga kelganda biroz o'ylanib qoldi. Negadir xaritadagi tasvirni aynan ko'chirgisi kelmadi. Ko'hna yodgorliklarning jimitdek tasviri uni qanoatlantirmadi. Akasining kitobini titkilab, undan Shohi Zindani topdi-da, iloji boricha o'xshatishga harakat qildi. Keyin yoniga «Samarqand» so'zini bitdi. Buxoroda ikkita osmono'par minora bilan qanoatlandi. «Xiva» degan joyga Shohi Zindaga o'xshash yodgorliklarning rasmini ishladi. Keyin umrida ko'rmagan Toshkentni o'zicha tasavvur qilib, ko'p qavatli binoning rasmini chizdi-da, yoniga avtobusni tirkab qo'ydi. So'ng xaritada faqat nomi bitilgan boshqa shaharlarga ham shunga o'xshash suratlar ishlab chiqdi. Qog'oz yuzi to'lgan sayin, battar zavqi oshib cho'l degan joyga qo'yning suratini ishladi. Jonivor qo'ydan ko'ra ko'proq itga o'xshab qolganiga ham e'tibor bermadi. Lekin paxta suratini juda chiroyli tushirdi. «Tog'li zona» degan bo'limga tog'ning suratini chizib, oppoq bulutlar ustiga nur sochib turgan oftobni qo'ndirdi. Lekin eng qizig'i, surat bitgani sayin, u Samadni ham, unga nisbatan bo'lgan alamini ham unuta bordi. Qilayotgan ishi uni o'ziga qattiq mahliyo qilib qo'ygan edi. Xaritani ko'rgan akasi hayratlandi.
— O'-o', zo'rsan-ku!
— Nomini nima deb qo'yamiz, nomini? — dedi Rasul maqtovga zig'ircha e'tibor bermay.
Akasi o'ylab o'yiga yetguncha nomni o'zi topdi va qo'li-dagi qalami bilan xarita tagiga «0'zbekiston» so'zini bitdi.
Papkasini unutib qoldirgan Samad qaytib kirganida u xaritaga mahliyo termulib turardi.
Mustahkamlash.
1. Rasul xaritada Samarqand, Buxoro, Xiva shaharlarini nima uchun ko'hna yodgorliklar misolida tasvirladi?
2. Siz O'zbekistonning qaysi davlatlar bilan chegaradosh ekanini bilasizmi?
1. «Bulbul chamanin sevar, odam — vatanin» maqoli bo'limdagi qaysi she'rga mos keladi?
2. Vatanni sevgan o'quvchi uni qanday ardoqlashi, qanday ishlarni bajarishi kerak?
3. O'zbekiston qachon mustaqillikka erishdi? Lining o'tmishi haqida nimalarni bilasiz?
4. Respublikamizning mashhur kishilaridan kimlarni bilasiz? O'zingiz kelajakda kim bo'lmoqchisiz?
Uyga vazifa: matnni o’qib so’zlash.
Do'stlaringiz bilan baham: |
