Oqimning barqaror harakatida napor

 
 

---

~ 296 ~ 
 
III
.
 SUYUQLIK OQIMINING TURBULENT TARTIBDAGI 
TEKIS BARQAROR HARAKATIDA NAPOR YO‘QOLISHI 
 
4
.
18
.
 DARSI VEYSBAX FORMULASI 

 GIDRAVLIK ISHQALANISH
(
DARSI
)
 KOEFFITSIENTI
 
Ko‘pchilik tadqiqotchilar tomonidan o‘tkazilgan tajribalar 


0
nisbat 
kattaligini tezlik napori orqali ifodalash muminligini ko‘rsatdi. Yuqoridagi 
mavzularda akademik N.N.Pavlovskiy tomonidan oqimning tekis harakati 
tenglamasi keltirib chiqarilishi bilan tanishgan edik: 
g
2
4
2
0





(4.89) 
bunda, 
4

– emperik proportsionallik koeffitsienti. (4.89) va (4.15) ifodalarni 
birgalikda yozib, quyidagi ifodaga ega bo‘lamiz: 
g
RJ
2
4
2



(4.90) 
bunda, 
l
h
J
l

munosabatni inobatga olgan holda,
g
R
l
h
l
2
4
2



(4.91) 
bunda, 
l
– napor yo‘qolishi o‘rganilayotgan o‘zan uzunligi; 
R 
– gidravlik radius. 
Aylana shaklidagi naporli quvurlar uchun bu tenglama quyidagi 
ko‘rinishga ega: 
g
D
l
h
l
2
2



(4.92) 
Tenglama 
Darsi-Veysbax formulasi
deb atalishi bizga malum. 
O‘lchov birligi bo‘lmagan 

 
koeffitsienti esa gidravlik ishqalanish yoki 
Darsi koeffitsienti deb atalishini yuqoridagi mavzularda e’tirof etgan edik. 

---

~ 297 ~ 
Bu koeffitsientni tadqiqotchilar dastlab, doimiy kattalik deb qabul 
qilishgan bo‘lishsa, keyinchalik oqimning o‘rtacha tezligiga va o‘zan devori 
g‘adir-budirligiga bog‘liq deb qarashgan. Hozirgi davrda amaliy hisoblarda bu 
kattalikni aniqlashda o‘zanning g‘adir-budirligiga va Reynolds soniga bog‘liq 
bo‘lgan formulalardan foydalaniladi. 
Harakatdagi kesim bo‘ylab tezlik taqsimlanishi qonunini bilgan holda, 
turbulent tartibdagi oqim harakati uchun 

kattalikni aniqlash mumkin: 
2
2
8
4
2



g
D
J
g
D
l
h
l


(4.93) 
bunda 
2
2
*
2
8
8






RJg
(4.94) 
Ya’ni,



8
*

(4.95) 
Binobarin, 
2
*
2
8




(4.96) 
1932 yilda L.Prandtl 
silliq quvurlar uchun
quyidagi formula yordamida 
Darsi koeffitsientini aniqlashni taklif etgan: 


8
,
0
Re
lg
2
1




D
(4.97) 
1913 yilda esa, O.Reynolds sonining 4000

100000 oraliqdagi qiymatlari 
uchun 

koeffitsientni aniqlashning quyidagi ko‘rinishdagi formulasini Blazius 
taklif etgan: 
25
.
0
Re
3164
,
0
D


(4.98) 
Bu formula
 Blazius formulasi
deyiladi. 

---

~ 298 ~ 
G‘adir-budir quvurlar uchun Darsi koeffitsientining kattaligini aniqlash 
bilan juda ko‘p tadqiqotchilar shug‘ullanishgan. Shulardan hozirgi davrda 
amaliyotda ko‘p qo‘llanilayotganlardan bilan tanishamiz.