O’ptika” fanidan “O’ptik asboblar” mavuzidan kurs ishi

II-BOB. Optik asboblarning difraksion nazariyasi.
2.1 Fotografik apparatlar.
Real optik sistemalar taъsir etuvchi nurlar dastasining keng- ligi malum darajada cheklangan bo'lgandagina qoniqarli tasvir hosil boladi, Dastalarning ochilish burchagi (aperturasi) har qanday bo'lganda ham yassi buyumning tasvirini to'g'ri bera oladigan ideal sistemalar uchun ham dastalarning chegaralangan bo'lishi muhim ahamiyatga ega.
Ko'zoynak taqqan yoki taqmagan odam ko'zi, fotografik apparat, proektsion apparat kabi- har qanday optik sistema aslida tasvirni tekislikda (ekran, fotoplastinka, ko'zning to'r pardasida) beradi; buyumlar esa ko'p hollarda uch o'lchovli bo'ladi. Birok hatto ideal


1-rasm
sistema ham chegaralangan bo'lmaganida uch o'lchovli buyumning tas- virini tekislikka tushirmagan bo'lar edi. Haqiqatan ham, uch o'lchovli buyumning ayrim nuqtalari optik sistemadan turli maso- falarda turadi va bu nuqtalarga turli qo'shma tekisliklar mos keladi. Yoruglanuvchi O nuqta (1-rasm) EE tekislikka qo'shma bo'lgan MM tekislikda aniq 0' tasvir beradi. Birok A va V nuq- talar A' va V' nuqtalarda aniq tasvir beradi, MM tekislikda esa o'lchamlari dastalar kengligining chegaralanishiga bog'liq bo'lgan yorug' doiralar bo'lib proektsiyalanadi. Agar sistemani hech narsa chegaralab turgan bo'lmasa edi,u holda A va V dan chiqqan dastalar AIM tekislikni bir tekis yoritgan bo'lar,yaъni buyumning hech qanday tasviri hosil bo'lmagan, uning EE tekislikda yotgan ayrim nuqtalarining tasvirigina hosil bo'lgan bo'lar edi.
Dastalar qancha ingichka bo'lsa, fazoviy buyumning tekislikdagi* tasviri shuncha aniq bo'ladi. Aniqroq aytganda, tekislikda fazo¬viy buyumning o'zi emas, balki buyumning sistemaga nisbatan MM tasvir tekisligiga tso'shma bo'lgan EE tekislikdagi (kurilma tekisligidagi) proektsiyasidan iborat bo'lgan yassi manzara tasv.ir- lanadi. Sistemaning nuqtalaridan biri (optik asbobning kirish qorachig'ining markazi) proektsiya markazi bo'ladi.
Apertura diafragmasi, kirish va chiqish qorachiqlari
Shunday qilib, chegaralsvchi diafragmalarning borligi har qanday optik asbsb uchun muhimdir; linza o'rnatilgan gardish chega- ralovchi diafragma xizmatini o'taydi; tasvirning anikligi, raem- ning to'g'riligi va asbobning yoritish kuchi diafragmaning katta- ' ligi va vaziyatiga bog'liq. ’
Optik sistemalarda dastalarning chegaralanishi, umuman ayt¬ganda, buyumning turli nuktalaridan kelayotgan nurlar uchun tur- licha bo'ladi. Avvalo, buyumning o'kda yotgan nuqtalaridan kelayot¬gan dastalarning chegaralanishini ko'rib chiqamiz. Buyumning optik sistema o'kida yotgan nuktasidan kelayotgan ishlatiluvchi nurlar dastasini chegaralaydigan diafragma apertura diafragmasi deyi- ladi. Yukrrida aytib o'tilganidek, biror linzaning gardishi yoki maxsus V V diafragma apertura diafragmasi xizmatini o'taydi; VV diafragma ishlatilganda u yoruglik dastalarini linzalar gar- dishidan ko'ra kuchliroq chegaralaydi. VV apertura diafragmasi ko'pincha murakkab optik sistemaning (2-rasm)ayrim komponenta- lari (linzalari) orasiga tso'yiladi, birok uni sistemadan oldinga yoki sistemadan keyinga qo'ysa ham bo'ladi.