Oo‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 

18-jadval  

Kompostning makkajo‘xori hosildorligiga ta’siri 

 

T/r 

 

 

 

Variantlar 

 

 

 

Don hosili, s/ga 

2005-y 

 

 

2006-y 

 

 

2007-y 

 

 

O„rtacha 

3 yilda 

 

 

Qo„shimcha 

hosil 

 

s/ga 

% 

1 

Nazorat (o„g„itsiz) 

29,5 

25,2 

24,3 

26,35 

- 

- 

2 

30 t/ga go„ng 

43,2 

39,1 

48,6 

43,67  28,69  65,73 

3 

N

250

P

75

K

125

 (NPK) 

73,8 

67,6 

68,3 

69,91  43,56  165,31 

4 

30 t/ga kompost 

45,7 

40,8 

49,4 

45,29 

18,94  71,87 

5 

2 t/ga fosfogips 

33,9 

29,7 

25,8 

29,79 

3,44  13,05 

6  NPK+30 t/ga go„ng 

86,5 

77,8 

85,7 

83,29  56,94  216,09 

7 

NPK+30 t/ga 

kompost 

89,0 

79,7 

87,1 

85,28  58,94  223,68 

8 

NPK+60 t/ga 

kompost 

92,0 

83,7 

91,7 

89,15 

62,8  238,33 

9 

NPK+2 t/ga 

fosfogips 

76,7 

69,5 

69,8 

72,02  45,67  173,32 

10  30t/ga     go„ng+2     

t/ga fosfogips 

48,1 

41,4 

50,7 

46,78  20,43  77,53 

---

 

75 

 

11 

NPK+30t/ga 

go„ng+2t/ga 

fosfogips 

90,6 

78,7 

86,4 

85,26 

58,91  223,56 

 

Noan‟anaviy  o„g„itni  magniy  karbonatli  sho„rlangan  o„tloqi  tuproqda 

makkajo„xori  yetishtirishda  qo„llashning  iqtisodiy  samaradorligi  to„g„risida  shuni 

ta‟kidlash joizki, mineral o„g„it va go„ng kabi noan‟anaviy o„g„it ham  yalpi daromadni 

keskin oshiradi. O„g„itlar hisobiga olingan shartli sof daromad ham organik va mineral 

o„g„itlarni qo„llash bilan ortib boradi. Lekin, kompost me‟yorining NPK fonida 2 marta 

oshirilishi natijasida harajatlarning ortishi hisobiga shartli sof daromad kamayadi. Shartli 

sof  daromad  30  t/ga  go„ng  va  30  t/ga  noan‟anaviy  o„g„it  variantlarida  mos  ravishda 

517796 va 578882 so„m/ga, NPK variantida 1880120 so„m/ga, NPK+30 t/ga go„ng va 

NPK+30  t/ga  noan‟anaviy  o„g„it  variantlarida  mos  ravishda  2146282  va  2215069 

so„m/ga  ni  tashkil  etadi.  Go„ng,  noan‟anaviy  o„g„it  va  mineral  o„g„itlarni  qo„llash 

hisobiga  shartli  rentabellik  ham  ortib  bordi.  Masalan,  go„ng  va  noan‟anaviy  o„g„it 

variantlarida  shartli  rentabellik  mos  ravishda  92-95%  ni  tashkil  etgan  bo„lsa,  NPK 

variantida 227% bo„ladi. 

Demak,  sanoat  chiqindilaridan  tayyorlangan  noan‟anaviy  o„g„itni  magniy 

karbonatli sho„rlangan tuproqlarda makkajo„xori yetishtirishda qo„llash iqtisodiy jihatdan 

samara  beradi  va  bu  borada  uning  samaradorligi  an‟anaviy  organik  o„g„it  bo„lgan 

go„ngdan qolishmaydi. 

Shunday  qilib,  sanoat  chiqindilaridan  tayyorlangan  noan‟anaviy  o„g„it 

qo„llanilganda: 

1. 

Sigareta  fabrikasining  tamaki  chiqindisi,  fosfogips  va  go„ng 

shaltog„idan  tayyorlangan  noan‟anaviy  o„g„it  tarkibida  oziq  moddalar  miqdori 

yarim  chirigan  go„ngdagidan  yuqori  bo„ladi.  Tamaki  chiqindisi  azot, 

fosfor  va  kaliyga  boy  bo„lsa,  fosfogipsda  fosfor,  go„ng  shaltog„ida 

azot va kaliy miqdori yuqori darajada bo„ladi. 

2. 3 yil davomida muntazam ravishda noan‟anaviy o„g„it qo„llash magniy karbonatli 

sho„rlangan 

o„tloqi 

tuproqlar 

tuz 

rejimini 

yaxshilaydi. 

Tuproq 

singdirish 

kompleksida 

kalsiy 

kationining 

ulushi 

ortib, 

magniy 

kationining 

nisbiy 

miqdori 

kamayadi. 

Buning 

natijasida 

Sa

2+

:Mg

2+ 

nisbati ortadi. 

3.

 

Tamaki chiqindisi, fosfogips va go„ng shaltog„idan tayyorlangan noan‟anaviy 

o„g„itni  3  yil  davomida  qo„llash  magniy  karbonatli  sho„rlangan  sug„oriladigan  o„tloqi 

tuproqlar  tarkibidagi  gumus,  yalpi  azot,  fosfor  va  kaliy  miqdorini  sezilarli  oshiradi. 

Ularning ushbu ko„rsatkichlarga ta‟siri haydov qatlamida yaqqol namoyon bo„ladi. 

4.

 

 Noan‟anaviy  o„g„itlar  magniy  karbonatli  sho„rlangan  sug„oriladigan  o„tloqi 

tuproqlar oziqa rejimini sezilarli ravishda muqobillashtiradi.  Bunda tuproqning haydov 

qatlamida ammoniy va nitrat shaklidagi azot, harakatchan fosfor va almashinuvchan kaliy 

kabi  harakatchan  oziq  elementlar  miqdori  sezilarli  ortadi.  Noan‟anaviy  o„g„itlar  mineral 

o„g„itlarga  nisbatan  harakatchan  oziq  moddalar  miqdoriga  kuchsizroq  ta‟sir  qilsa-da, 

lekin ularning ta‟sir davomiyligi uzoq muddatni tashkil etadi. 

5.

 

 Go„ng  bilan  noan‟anaviy  o„g„itdagi  og„ir  metallar  miqdori  bo„yicha  keskin 

---

 

76 

 

farq kuzatilmaydi. Faqat noan‟anaviy  o„g„itda go„ngdagiga nisbatan  marganes va  ftor 

miqdori sezilarli farq qiladi. Noan‟anaviy o„g„it va yarim chirigan go„ng mineral o„g„itsiz 

va NPK fonida qo„llanilgan tuproqda og„ir metallar miqdorini oshirsa-da, lekin ularning 

miqdori ruhsat etilgan eng yuqori me‟yorlardan ancha past bo„ladi. 

6.

 

 Yomg„ir  chuvalchangining