Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik

KURASHNING QAYTA TUG‘ILISHI
Kurash – sportning qadimiy turlaridan biri. U 5 ming yildan ortiq vaqtdan beri mavjud. 
O‘zbek kurashida xalqimizning ruhiyatiga, asl xislatlariga azal-azaldan xos bo‘lgan mardlik, 
jasurlik, bag‘rikenglik, raqibga nisbatan oliyjanoblik, halollik, insonparvarlik fazilatlari 
mujassamlashgan.
Tarixiy ma’lumotlarga qaraganda, Amir Temur hukmronligi davrida milliy kurashning 
400 ga yaqin usuli ma’lum bo‘lgan. Bu usullarning deyarli barchasi hozirgacha saqlanib 
qolgan.
Qadimdan bayram sayillarida, to‘ylarda odamlar to‘planib, davra hosil qilishgan va unda 
polvonlar o‘zaro kurash tushishgan. Odamlar qishloqqa qishloq, urug‘ga urug‘, tumanga 
tuman bo‘lib bellashishgan. G‘olibga turli sovg‘alar berilgan. Mag‘lubning o‘rtoqlari, aka 
yoki ukasi o‘z yeri va oilasi sha’nini himoya qilishni istasa, g‘olib bilan bellashishiga ruxsat 
berilgan. G‘irromlik qilgan, raqibiga atay zarar keltirmoqchi bo‘lgan polvonlar davradan 
quvilgan. Ular el orasida g‘irromchi deya nom chiqarib, elga sharmanda bo‘lganlar. Halol 
kurashganlarni esa hatto mag‘lub bo‘lsa ham, el olqishlagan. Kurashchilarning asosiy 

---

58
maqsadi o‘z tug‘ilgan yeri, ota-bobolari or-nomusini himoya qilish bo‘lgan. 
Bayram va to‘ylardagi kurashni yoshi katta polvonlar yoshlarga o‘rnak bo‘lish maqsadini 
ko‘zlab boshlab berganlar. Bu holatning go‘zal ta’rifini Tog‘ay Murodning “Yulduzlar mangu 
yonadi” asarida ham ko‘rishingiz mumkin. Kurash ana shunday otadan bolaga, ustozdan 
shogirdga o‘tib, saqlanib kelgan.
1980-yillarning boshida mashhur o‘zbek kurashi ustasi, dzyudochi va sambochi Komil 
Yusupov o‘zbek kurashining boy merosini tadqiq etish ishlarini boshlab yubordi. Ushbu 
sport turining qayta tiklanishi uchun Komil polvon dastlab kurashning xalqaro meʼyorlarga 
mos bo‘lgan yangicha qoidalarini ishlab chiqishga bel bog’ladi. To‘qsoninchi yillarning 
boshlariga kelib u ushbu sharafli vazifani muvaffaqiyatli ado etib, o‘zbek kurashini xalqaro 
arenaga olib chiqishni o‘z oldiga maqsad qildi. Avvaliga u o‘zi ishlab chiqqan kurash 
qoidalarini jamoatchilik, mutaxassislar va ishqibozlar eʼtiboriga havola etdi.
Yangi qoidalar o‘zbek kurashining eng ardoqli anʼanalari va maxsus kiyim-bosh 
(kurashchilar oyoqyalang, yashil va ko‘k yaktak, qizil belbog‘ va oq ishtonda maydonga 
chiqqan), musobaqalarni o‘tkazish joyi va bellashuvning davom etish muddati kabi xalqaro 
sport meʼyorlarini o‘zida mujassam etdi. Sport mutaxassislari Komil Yusupov ishlab chiqgan 
kurash qoidalari to‘laligicha xalqaro sport talablariga javob berishini eʼtirof etdilar. Kurash 
qoidalarining asosiy afzalliklaridan biri shundaki, ular bellashuvni yotgan holda davom 
ettirishga yo‘l qo‘ymaydi. Sportchilardan birining tizzasi gilamga tegishi bilanoq hakam 
bellashuvni to‘xtatadi va kurashchilar turgan holda musobaqani davom ettirishadi. Bu hol 
kurash jadal va tezkor, muxlislar uchun qiziqarli va maroqli bo‘lishini taʼminlaydi. Bundan 
tashqari, kurash qoidalari belbog‘dan pastki qismni ushlovchi yoki og‘riq qo‘zg‘atuvchi va 
bo‘g‘uvchi uslublarni ishlatishni taʼqiqlaydi. Shu tariqa kurash sportchilarga tan jarohati 
yetkazilishining oldi olingan eng xavfsiz sport turlaridan biriga aylandi.
Kurashning yangi qoidalariga ko‘ra, ishlatilgan usullarga bajarilishiga mos ravishda 
“chala”, “yonbosh”, “halol” baholari, qoidaga zid harakatlarga esa “tanbeh”, “dakki”, “g‘irrom” 
jazolari beriladi. Kurashuvchi “halol” bahosini olsa (yoki raqibi “g‘irrom” bilan jazolansa), 

---

59
Quyidagi iboralarning kurashga qanday aloqasi bor?
bu uning g‘alabasini bildiradi. Ikki bor “yonbosh” bahosini olish (yoki raqibining ikki bor 
“dakki” bilan jazolanishi) ham g‘alabani anglatadi. “Chala” baholari hisobga olib borilib, 
ko‘p baho olgan kurashchiga g‘alaba beriladi.
Kurash faollarining saʼy-harakatlari O‘zbekiston bilan chegaralanib qolmadi. Ular 
1992-yildan boshlab Janubiy Koreya, Kanada, Yaponiya, Hindiston, AQSH, Monako va 
Rossiyada o‘tkazilgan qator nufuzli sport anjumanlarida o‘zbek kurashini tanitishga 
qaratilgan tadbirlarga bosh-qosh bo‘ldilar.
Birinchi xalqaro musobaqa bilan bir paytda mamlakat yana bir muhim tarixiy voqeaning 
guvohi bo‘ldi. 1998-yilning 6-sentyabrida Yevropa, Osiyo va Amerikaning 28 mamlakati 
vakillari Xalqaro kurash uyushmasiga asos soldilar. XKU xalqaro miqyosda o‘zbek kurashini 
namoyon etuvchi rasmiy tashkilotga aylandi. Dastlabki taʼsis kongressi davomida yangi 
xalqaro sport tashkilotining nizomi tasdiqlandi, kurashning xalqaro qoidalari qabul qilindi.
Asror Mo‘minov