Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

taym menejer
ZAMON QO‘SHIMCHALARINING QO‘LLANISHI

---

124
Ilon Maskning aytishicha, aqlli robotlar bir kunmas-bir kun odamzodni qirib tashlaydi. 
Uning xavflilik darajasi yadro qurolinikidan ham yuqori. Stiven Hoking esa, oddiy robotlar 
foyda keltirayotgani rost, ammo ertaga ular o‘zini o‘zi takomillashtirishga tushsa, unda 
odamzod hech nima qilolmaydi, ularning evolyutsion tezligi bilan musobaqada yengilamiz, 
deya ogohlantirgan. Bill Geytsning fikricha, avvaliga ular bizga foyda keltiradi. “Bir necha 
o‘n yillardan so‘ng esa faqat zararini ko‘ramiz. Unda kech bo‘ladi. Ayrim odamlarning 
bundan xavfsiramasligiga tushunmayman”, – deydi u.
36.3-mashq. 
Matnda olimlar robotlarning kelajakda insoniyat uchun xavf bo‘lishi 
haqida fikr bildirishgan. Ularning fikrlariga munosabat bildiring.
Mustaqil bajaraman
36.4-mashq. 
Quyidagi gaplardagi fe’llarning zamon qo‘shimchalarini izohlang.
1. U bekor uyda o‘tiribdi. 
2. Yakshanba kuni dam olish uchun tog‘ga ketyabmiz.
3. Olim maqolada robotlarning zararli tomonlari to‘g‘risida to‘xtaladi.
4. Yur, ketdik, bu yerda qolishdan endi naf yo‘q.
5. Bobosi gapiradi, nabirasi tinglaydi.
Topshiriq.
Rasmda qanday xavf tasvirlangani haqida fikr bildiring. Uni ikki-uch so‘z 
bilan nomlang.

---

125
Tabiat va ixtirolar
(1) Jonli tabiat ajoyib konstruktor, muhandis, dizayner, texnolog, buyuk me’mor, 
quruvchi, betakror meteorology... Insoniyat qanday ixtirolar qilmasin, universal ustaxonada 
– tabiatda uning o‘xshashi, prototipi topiladi. Buyuk ixtirolar ortida buyuk “josuslik” yotibdi. 
(2) Radar, qog‘oz, internet, protivogaz, reaktiv raketalar… 
Bularning hammasi – tabiatdan ilhomlanish natijasi. 
Daraxtdan qog‘oz 
tayyorlash
usulini odamzod nimadan 
o‘zlashtirgan deb o‘ylaysiz? Aridan ekan! Arilar o‘z 
uyasiga material sifatida uzoq yillik daraxt va to‘nkalardan 
foydalanadi. Ari yog‘och tolani qirib olishda va silliqlashda 
jag‘ini; uni yumshatish, ma’lum shaklga keltirish va 
yopishtirishda so‘laklarini ishga soladi. Mana shu jarayonlar 
bugun insonlar tomonidan amalga oshirilmoqda va sifatli 
qog‘oz tayyorlanmoqda. 
(3) Kompyuter texnologiyalari va matematik modellashtirishning 
rivojlanishi olimlarga tabiatning ishoralarini tezroq va aniqroq 
ilg‘ash imkonini berish bilan birga o‘tmish olimlarining “sir”laridan 
ham voqif bo‘lishga zamin hozirlaydi. Olimlar Eyfel minorasi boldir 
suyagimizning tuzilishidan ilhomlanib qurilganini 
ta’kidlashadi. 
Yoki bugungi uch o‘lchamli kino va televideniye taraqqiyotini 
olaylik. Bu taraqqiyotga turtki bergan usul golografiya (to‘lqinlar 
interferensiyasidan foydalanib buyumning fazoviy (hajmiy) tasvirini 
hosil qilish usuli) bo‘lib, u 1971-yilda Dennis Gabor tomonidan kashf qilingan. Bugun buning 
sirini bilamiz: golografiya usuli ko‘rshapalakning ultratovush tizimidan aynan ko‘chirma 
ekan. Bu ko‘chirma hozirda maʼlumotlarni kodlashda, fizika va texnikaning turli sohalarida 
ham keng 
qo‘llanmoqda
.
(4) Hindlar nilufargullar (lotuslar) ga bejiz ilohiy tus 
berishmagan. Axir ular eng iflos ko‘lmak va botqoqlarda 
ham o‘zini toza saqlay oladi. Bu suv o‘simligi barglari 
yuzasining maxsus tuzilishi bilan bog‘liq ekani