121
og‘zaki va yozma tasvir uchun izohli albom, ishlatilishi lozim bo‘lgan
zarur so‘zlar berilgan rasm-tasvirlar va h.k. bilan to‘ldirilishi lozim.
Ta’lim usuli, asosan, induktivdir. Shuning uchun mashg‘ulotda
faol ishlovchi o‘quvchining o‘zidir. Har bir mashg‘ulot taxminan
to‘rt bosqichni o‘z ichiga oladi: 1. Takrorlash. 2. Berilgan material-
larning o‘quvchilar tomonidan tahlili. 3. Berilgan materiallarni
o‘qituvchi yordamida umumlashtirish va hukm chiqarish. 4. Hosil
qilingan umumiylikni amalda qo‘llash va sinash, o‘quv topshiriqlarini
bajarish.
Darslik Davlat ta’lim
standartlari talablariga mos, o‘rnatilgan
tartibda tasdiqlangan fanning o‘quv dasturi asosida mavzularni to‘liq
yoritgan va fanning asoslarini o‘rganishga yordam beruvchi nashr
hisoblanadi.
Maktabda o‘rganiladigan barcha sinflar uchun yaratilgan
darsliklar bir-biriga bog‘liq holda tuziladi va ta’limning uzviyligiga
amal qiladi. Darslik davlat ta’lim standartida belgilangan bilim,
ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga xizmat qiladi.
Darslik nafaqat bilim va ma’lumot beruvchi, balki o‘quvchini
o‘ziga jalb etadigan, qiziqtiradigan noyob kitob bo‘lishi shart.
O‘quvchi
darslik orqali shu predmet, shu fan olamiga kirib boradi.
Darslikning mukammalligi, o‘quvchining didiga mosligi ta’lim
samaradorligining muhim omili bo‘lib xizmat qiladi.
Ona tili darsligi–ta’limning muhim vositasi. Maktab ona tili
darsligi o‘quvchilar uchun bilim olishning asosiy manbai bo‘lib, u
DTS talablari va unga muvofiq tuzilgan dastur asosida yaratiladi.
Darslik zimmasiga asosan quyidagi vazifalar yuklatiladi:
– o‘zbek tilining fonetikasi, leksikasi va grammatikasi bo‘yicha
nutqning og‘zaki va yozma shakllaridan keng va to‘g‘ri foydalanish
uchun zarur bo‘lgan ilmiy -amaliy ma’lumotlar berish;
– o‘quvchilarni o‘zbek tilida to‘g‘ri talaffuz qilishga o‘rgatish,
imlo va punktuatsiyaning asosiy qoidalari bilan qurollantirish;
– fikrni og‘zaki va yozma shakllarda bayon qilish yo‘llari bilan
tanishtirish;
122
– muayyan bir xabar yoki ma’lumotni
turli shakllarda berish
usullarini o‘rgatish;
– o‘quvchilarda milliy ong va milliy mafkurani tarbiyalash;
– kundalik hayot uchun zarur bo‘lgan ish qog‘ozlarini yuritish.
Ona tili darsligida ona tili ta’limining maqsadi voqelanadi.
Modomiki, maktab ona tili ta’limining asosiy maqsadi o‘quvchilarni
ijodiy fikrlash, fikr mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda og‘zaki va
yozma shakllarda to‘g‘ri, ravon ifodalash ko‘nikmalarini
shakllantirish va rivojlantirish ekan, bu maqsad darslikda o‘z ifodasini
topadi.
Ona tili darsliklari bosqichli ketma-ketlik tamoyilida tuzilgan
bo‘lib, tilshunoslik bo‘limlari o‘zaro zich aloqadorlikda berilgan.
Shuning uchun «Ona tili» o‘quv dasturining «Uqtirish xati»da qayd
qilinganidek, 5-sinfning birinchi yarim yilligida sintaksis va
punktuatsiyadan–sodda va qo‘shma gap,
gapning markazi, gap
bo‘laklari, undalma va uyushiq bo‘laklar, ko‘chirma gap, ulardagi
tinish belgilari, leksikadan–so‘zning ma’nosi, o‘z ma’no va ko‘chma
ma’no, ma’nodosh so‘zlar, uyadosh so‘zlar, zid ma’noli so‘zlar, ibora
va tasviriy ifodalar, morfologiyadan–o‘zakdosh so‘zlar, mustaqil va
yordamchi so‘z turkumlari, o‘zak, qo‘shimcha, shakl yasovchi va so‘z
yasovchi qo‘shimchalar o‘rganiladi. «Muqaddima»
deb nomlangan bu
bo‘lim keyingi bosqichlarda butunni bo‘laklarga ajratib o‘qitish uchun
zamin hozirlaydi va bo‘limlararo uzviy aloqadorlikni ta’minlaydi.
Ona tili darsligidagi materiallar xususiylikdan umumiylikka qarab
boradi. O‘quvchilar darslikda berilgan bir qator ilmiy-amaliy
topshiriqlarni bajargandan so‘ng umumlashma va xulosa chiqaradilar.
Darslikda «Bilib oling», «Esda tuting» singari ko‘rsatkichlar(shartli
belgilar) orqali berilgan ma’lumotlar o‘ta zaruriy tushuncha va
ta’riflarni o‘z ichiga oladi.
Darslik o‘rganilganlarni mustahkamlash va takrorlashni ham o‘z
oldiga maqsad qilib qo‘yadi. Har bir mavzu yoki bo‘limning oxirida
berilgan ijodiy-amaliy ishlar (savol va topshiriqlar,
matn yaratish,
«Topqirlar bellashuvi» o‘tkazish, berilgan test topshiriqlariga javob
123
qaytarish) o‘quvchilarning egallagan bilim, malaka va ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi.
Darslik o‘quvchi uchun bilim manbayi bo‘lsa, o‘qituvchi uchun
o‘quv qo‘llanmasidir. Chunki ko‘p hollarda dars darslik qolipi asosida
quriladi.
Darsni darslik qolipi asosida qurish faqat darslikda berilgan o‘quv
topshiriqlaridan foydalanish emas, albatta. O‘qituvchi darslikdan
ijodiy foydalanadi. Zaruriyat tug‘ilganda mashq shartiga qo‘shimcha
shartlar
kiritadi, berilgan shartni yangi shart bilan almashtiradi, lozim
topsa, darslikdagi mashq o‘rnida o‘zi tuzgan mashqdan foydalanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
