Ona tili o‘qitish metodiкasi

Erkin mavzudagi insholar. 
Bunday insholar adabiy insholarga 
yaqin turadi. Badiiy adabiyotdan yaxshi xabardor o‘quvchigina erkin 
mavzuda qiynalmay insho yozishi mumkin. 
Erkin va badiiy insholar bir-biridan avvalo asoslaniladigan manba 
bilan farq qiladi. Adabiy insholarning manbai adabiy asarlar bo‘lsa, 
erkin insholarning manbai serqirra hayotimiz, o‘quvchilarning 
kuzatish va taassurotlari bo‘lishi mumkin. Demak, erkin mavzuda ijod 
qilish hayotni yaxshi tushunish va bilishni, narsa, voqea-hodisalar 
haqida etarli darajada ma’lumotga ega bo‘lishni, ularni bir-biri bilan 
taqqoslab, umumiy xulosalar chiqarishni, o‘qilgan badiiy asarlar, 
ko‘rilgan kinofilm yoki teleko‘rsatuvlarni umumlashtirib, hukm va 
xulosalar chiqarishni talab etadi. Shuning uchun erkin mavzudagi 
insholar adabiy insholarga qaraganda bir muncha murakkabdir. 
Erkin mavzudagi insho o‘ziga xos kichik nasriy asar bo‘lib, unda 
o‘quvchining o‘zligi ko‘proq namoyon bo‘ladi. 
Yuqorida tilga olingan insho turlari o‘ziga xos xususiyatlarga ega 
bo‘lib, ular ustida ishlash usullari ham bir-biridan farq qiladi. 
Shubhasiz, tabiat tasvirini yaratish insonning tashqi qiyofasini 
tasvirlashdan tamomila farq qiladi. Quyida har bir insho turiga alohida 
to‘xtalib, ular ustida ishlashning o‘ziga xos xususiyatlarini yoritishga 
harakat qilamiz: 
Tasviriy insholar. 
Turmushdagi narsalar, hayotdagi voqea-
hodisalar, odamlar, jamiki jonli va jonsiz mavjudotning muhim 
belgilari, xususiyatlarini yoritishga mo‘ljallangan insholar tasviriy 
insholardir. Inshoning bu turi uch ko‘rinishta ega. 1) oddiy tasvir;
2) ilmiy tasvir; 3) badiiy tasvir. 

---

324
Oddiy tasvir 
hammaga tushunarli bo‘lgan tasvir shaklidir. 
O‘quvchi narsa, buyum, voqea-hodisalarni oddiy so‘zlar bilan, 
hammaga tushunarli bo‘lgan shaklda bayon qiladi. Bunday inshoda 
tasvirlanayotgan narsaning hamma belgilari, birin-ketin ko‘rsatiladi, 
unda muallifning munosabati ifodalanmaydi hamda badiiy tasvir 
vositalari ishga solinmaydi. 
Ilmiy tasvirda 
turmushdagi narsa-buyumlarning eng muhim 
belgilari aniq dalillar asosida qat’iy mantiqiy izchillikda beriladi. 
Masalan, suv, paxta, quyosh va h.k. larning ilmiy tasviri kabi. 
Ilmiy tasvirda tasvirlanayotgan narsaning nomi, nima uchun 
qo‘llanilishi, uning nimadan tayyorlanganligi, qanday qismlardan 
iboratligi, shakli, hajmi ko‘rsatiladi.