Ona tarbiyasi: roman va hikoyalar / Aziz Nesin

BAYRAM KONSERTI
Zaynab do‘stim!
16­martda yozgan xatingdan keyin sendan yana 
bir otkritka oldim. Otkritkada mendan ranjigan­
ga o‘xshaysan, oldingi xatingga kechikib javob 
yozganim uchun sen ham shunday qilyapsanmi, 
debsan. Mutlaqo unday emas. Biz ham 23­aprel 
kechasiga tayyorlanib yurgan edik. Shuning tash­
vishi bilan vaqt juda tez o‘tib ketdi. Mana, kecha 
bir amallab qutulib oldik. Go‘yo yelkamdan tog‘ 
ag‘darilganday bo‘ldi. Darhol xat yozishga o‘tirdim.
Konsertimiz zap antiqa o‘tdi. Bilasanmi nimaga? 
Juda qiziq hangomalar bo‘ldi. Eng ko‘p malomatga 
qolgan ham men bo‘ldim. Konsert uchun asosan 
uchinchi sinf o‘qituvchisi javobgar edi. Musiqa 
o‘qituvchisi ashula bilan o‘yin qismini o‘z zimmasi­
ga oldi. O‘zimizning o‘qituvchimiz esa konsert ke­
chasida ko‘rsatish uchun bitta pyesa yozib berdi.
Men bir narsaga hayronman – kattalar nuqul 
o‘z kasblaridan nolishadi, ko‘ngillari boshqa so­
hani qo‘msab yuradi. Mana, dadamni olib ko‘ray­
lik. Yana ozroq o‘qiganimda katta shoir bo‘lib 
ketardim, deydi bizga. Dadam hozir ham tinch 
yurmaydi. Xiyol bo‘sh qoldi deguncha she’rga un­
nab ketadi. Amakim ham shunday. Qo‘lida texnik 
hunari bor­u yana vrachlikni orzu qiladi. O‘qituv­
chimizning bo‘lsa yozuvchilikka ko‘ngli sust ket­
gan. Ko‘pincha bizga u: «Allaqachon yozuvchi bo‘lib 
ketardim­u, lekin nasib qilmagan ekan­da», deydi. 
Bunday o‘ylab qarasam, hamma birovning hunari­
ni orzu qilarkan.
Aslida direktor bosilib chiqqan biror pyesani sah­
naga qo‘yaveringlar, deb tayinlagan edi­yu,  ammo  

---

166
Aziz Nesin
o‘qituvchimizga bularning hech qaysisi ma’qul 
bo‘lmadi. O‘zi yeng shimarib ishga tushib ketdi. Yan­
gi pyesa ham tayyor bo‘ldi. Juda ayanchli chiqibdi. 
Yaxshisi, senga buning qisqacha mazmunini 
aytib bera qolay. Xulqi yomon bir bola bo‘ladi. Ota­ 
onasini juda bezor qilib yuboradi. Bola maktab­
dan qochadi, ishdan quviladi va yomon yo‘lga kirib 
ketadi. Bu sharmandalikka chiday olmagan ona 
olamdan o‘tadi. O‘g‘il otasini qiynab, pul olib yura­
di. Bermaydigan bo‘lsa, do‘pposlaydi. Kunlardan 
birida u jinoyat ustida qo‘lga tushib, qamalib keta­
di. Qamoqdan ancha tuzalib chiqadi. Butun qil­
mishlari uchun kechirim so‘ragani to‘g‘ri otasining 
oldiga boradi. «Otajon, meni kechiring, gaplaringiz­
ga kirmadim, nasihatlaringizga quloq solmadim, 
mana, oqibatda sharmanda bo‘ldim. Endi hamma­
siga tushundim. O‘tinaman, meni kechiring!» deb 
yolvoradi. Qaddi bukchayib qolgan ota: «Ota degan 
hamisha o‘g‘ilning gunohidan o‘tadi. Men ham seni 
kechirdim, o‘g‘lim. Parvardigorga iltijo qil, o‘z dar­
gohida kechirsin», deb ho‘ngrab yig‘lab yuboradi. 
Ammo yuragi buni ko‘tarolmay, yerga yiqiladi­da, 
joni uziladi.
Pyesa chindan ham juda qayg‘uli edi. Uni o‘qi­
yotganimizda sinfda hamma bir­bir yig‘lab oldi.
– Boshqa biror yengilroq pyesa qo‘yganimiz 
ma’qul emasmi, afandim? – deb so‘radim.
O‘qituvchimiz meni qattiq jerkib:
– Bu nima qiliq, Ahmad?! Yana mahmadanalik 
qilyapsanmi? – dedi.
Holbuki buni men butunlay boshqa maqsadda 
so‘ragandim. Betimizga soqol­mo‘ylov yopishtirib, 
katta odamlarga taqlid qilib yurgandan ko‘ra mak­
tab hayotidan biror nimani sahnalashtirib, o‘zimiz­

---

167
«Ona tarbiyasi»
ga mosroq rollarda chiqqanimiz yaxshi emasmi, 
deb aytmoqchi edim. Ammo maqsadimni tushun­
tirolmadim.
Sahnaga soqol­mo‘ylov yopishtirib chiqqan bo­
lalar xuddi sirkdagi liliputlarga o‘xshab qoladi. 
Buni ilgari ham ko‘p ko‘rganman. Katta odamning 
rolida chiqqan bola qanchalik yaxshi o‘ynamasin, 
baribir zalga kulgi bo‘ladi. U qanchalik jiddiy ga­
pirsa, tomoshabinlar shunchalik ko‘p kuladi. Bas, 
shunday ekan, birato‘la kulgili asarni ko‘rsatib 
qo‘ya qolsak bo‘lmaydimi? Men shuni aytmoqchiy­
dim. O‘qituvchimiz koyib bergach, indamay qo‘ya 
qoldim. Pyesa besh kishiga mo‘ljallab yozilgan 
ekan.
– Noqobil o‘g‘il rolini sen o‘ynaysan, Ahmad. 
O‘ziyam senbop, qotirasan, – dedi o‘qituvchi.
Damirga ota, Minega esa ona roli topshirildi.
Hamma o‘z rolini yaxshilab yodlab oldi. Uch­
to‘rt marta repetitsiya ham qilib ko‘rdik. So‘nggi 
repetitsiya kuni rosa yomg‘ir quydi. O‘zing bilasan, 
maktab tomidan yomon chakka o‘tadi. Yomg‘ir naq 
sahnaning tepasidan chelaklab quygandek bo‘ldi. 
Hamma yoq ivib ketdi. Polga qatorasiga chelak, 
tog‘ora va kastryullar qo‘yib chiqdik.
Konsert dasturiga bitta xitoycha raqs ham kiri­
tishibdi. O‘yinchilar gruppasida men ham bor 
ekanman. Musiqa muallimimiz allaqay 
si mak­
tabda xitoycha raqsni ko‘rib, diliga tugib qo‘ygan 
ekan, shuni o‘ynaydigan bo‘ldik.
– O‘zimizning «Zaybek»ni o‘ynasak bo‘lmaydimi? 
– deb so‘radim o‘qituvchidan.
«Qachon konsert bo‘ladigan bo‘lsa nuqul «Zay­
bek»ni o‘ynaysizlar, biror yangi narsa ko‘rsatish 
ham kerak axir», degan javobni oldim.

---

168