£он томирлар тизимининг умумий анатомияси

Yutqin murtagi (tonsilla pharyngealis) toq bo‘lib, yutqin gumbazi va orqa devori sohasida chap va o‘ng eshituv naylarining yutqin teshiklari o‘rtasida joylashgan. Bu sohada 4-6 ta ko‘ndalang burmalar bo‘lib, ularning ichida yutqin murtagining limfoid to‘qimasi joylashadi. Goho bu burmalar pastga tomon osilib, burun to‘sig‘iga boradi va yutqin bilan burun o‘rtasini berkitib qo‘yadi. Burmalarning erkin yuzalari ko‘p qatorli kiprikli epiteliy bilan qoplangan. Ular ostida yutqun murtagining diametri 0,8 mm gacha bo‘lgan limfoid tugunlari joylashgan.
Yutqin murtagi homila hayotining 3-4 oylarida yutqinni burun qismining hosil bo‘layotgan shilliq pardasi ichida paydo bo‘ladi.
Yangi tug‘ilgan chaqaloqda yutqun murtagi yaxshi bilinib, birinchi 2 oyda uning uzunligi 5-7 mm, kengligi 5-6 mm, qalinligi 3-4 mm bo‘ladi. Emizikli davrda murtak tez o‘sib, bir yoshda uzunligi 12 mm, kengligi 6-10 mm, qalinligi 3-6 mm ga yetadi va unda limfoid tugunlar hosil bo‘ladi. 8-13 yoshlarda murtak uzunligi 14-19 mm, kengligi 10-15 mm, qalinligi 5-14 mm ga yetadi.
Nay murtagi (tonsilla tubaria) juft bo‘lib, eshituv nayining yutqin teshiga sohasida joylashgan shilliq parda ostida to‘plangan limfoid to‘qimadan iborat. Uning shilliq pardasi ko‘p qatorli kiprikli epiteliy bilan qoplangan.
Nay murtagining kurtaklari homila hayotining 7-8 oylarida eshituv nayining yutqin teshigi atrofida joylashgan shilliq parda ichida paydo bo‘ladi.
Nay murtagi yangi tug‘ilgan chaqaloqda yaxshi bilinib, uzunligi 7-7,5 mm, kengligi 3-3,5 mm. Bola hayotining birinchi yilida unda limfoid tugunlar va ko‘payish markazlari paydo bo‘ladi. Bu murtak bolalikning birinchi davrida eng katta hajmga ega bo‘lib, balog‘at va o‘smirlik davrlarida kichraya boradi.
Hazm va nafas a’zolari devoridagi yakka holdagi follikulalar (noduli lymphatici solitari). Bu limfoid tugunlar hazm a’zolari (yutqin, qizilo‘ngach, me’da, ingichka va yo‘g‘on ichak, o‘t pufagi), hamda nafas a’zolari (hiqildoq, kekirdak, bosh, bo‘lak va segment bronxlari) shilliq pardasi va shilliq osti asosida bo‘ladi. Ular bin-biridan turli masofada va chuqurlikda joylashadi. Goho ular shilliq pardani qoplagan epiteliyga shunchalik yaqin joylashadiki, ular ustida shilliq parda tepacha shaklidagi ko‘tarinkilik hosil qiladi. Yuqorida ko‘rsatilgan a’zolar shilliq pardasidagi limfoid tugunchalar miqdori juda ko‘p. Bola va o‘smirlar ingichka ichagi shilliq pardasida 15000 yaqin yakka holdagi follikulalar bo‘ladi. O‘n ikki barmoq ichak va och ichakning proksimal qismida shilliq pardaning 1sm² yuzasiga kattalarda 30-35 ta yakka holdagi follikulalar to‘g‘ri keladi. Och ichakning distal qismida ularning soni 41-45 bo‘lsa, yonbosh ichakda 35-40 ta.
Hiqildoqning shilliq pardasi ichida limfoid to‘qima halqa shaklida joylashgan limfoid follikulalar shaklida bo‘ladi. Limfoid to‘qima hiqildoq usti tog‘ayi orqa yuzasi, hiqildoq dahlizi, hiqildoq qorinchalari va cho‘michsimon-hiqildoq usti burmalari shilliq pardasida yoyilgan shaklda joylashadi.
Hazm va nafas a’zolari devoridagi yakka holdagi follikulalar homila hayotining 5-6 oylarida hosil bo‘layotgan limfoid to‘qimaning mayda-mayda to‘plamlari holida paydo bo‘lib, taraqqiyotning 6-oyida ular yumaloq yoki konus shaklida aniq chegaraga ega bo‘ladi. Yakka holdagi follikulalar yangi tug‘ilgan chaqaloqda ancha zich joylashadi. Och ichakning boshlang‘ich qismida 1 sm² maydonda 13-14 ta yakka limfoid tugunchalar bo‘lsa, uning oxirida 18-19 ta. Ularning o‘lchamlari 0,2-0,3 mm. Bir yoshli bolada ingichka ichak shilliq pardasida ularning soni 20 taga, o‘lchamlari esa 0,3-1 mm ga yetadi. 15 yoshda ularning soni yangi tug‘ilgan chaqaloqqa nisbatan 2-3 marta ko‘payadi. Yangi tug‘ilgan bola yo‘g‘on ichagi shilliq pardasining 4 sm² maydonida 3 dan 28 gacha yuakka holdagi follikulalar bo‘lsa, 2-3 yosh bolada ularning soni 60 taga yetadi.
Yangi tug‘ilgan chaqaloqing hiqildog‘i shilliq pardasida (dahliz va hiqildoq qorinchalari sohasida) limfoid tugunlar yaxshi rivojlangan bo‘lib, uning pastki qismida (boylam osti sohasida) bir yoshdan keyin vujudga keladi. Cho‘michsimon-hiqildoq usti burmasida limfoid tugunchalar erta bolalik davrida paydo bo‘ladi. Bola hayoti davomida limfoid tugunlarning soni sezilarli darajada ko‘payadi va 10-11 yoshlarda ularning soni yangi tug‘ilgan chaqaloqqa nisbatan 1,5-2 marta ko‘p bo‘ladi.

Taloq