Oltinsoy pedagogika kolleji

3.2.O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	Ta’lim oluvchi
I bosqich O’quv mashg’ulotiga kirish (10 daq)	Tashkiliy qism: 1.O’quvchilar mashg’ulotga tayyorgarligi va davomatini tekshiradi	Mashg’ulotga tayyorgarlik ko’radilar.
II bosqich Asosiy qism (55 daq)	Tayanch bilimlarni faollashtirish: 1.Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilarga savollar beradi, ularni baholaydi. Maqsad va vazifani belgilanishi: 2.Mashg’ulotning nomi, rejasi, maqsad va o’qitish natijalari bilan tanishtiradi. 3.Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi. 4.O’quv mashg’ulotida o’quv ishlarini baholash mezoni va ko’rsatkichlari bilan tanishtiradi. Ta’lim oluvchilar bilimini faollashtirish: 5.Tezkor-so’rov, savol-javob, aqliy hujum, “o’ylang va juftlikda fikr almashing” va boshqa texnikalar orqali o’quvchilar bilimini faollashtiradi. Yangi o’quv materialining bayoni: 6.Nazariy mashg’ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq o’qitish jarayonini tashkil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi. 7.Mustahkamlash uchun savollar beradi. Jarayon kichik guruhlarda davom etishini ma’lum qiladi. 8.Guruhlar ishini o’zaro baholashni o’tkazadi, mavzuning har bir qismi bo’yicha xulosalar qiladi, eng asosiylariga e’tibor qaratadi, berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Mavzuning kasbiy faoliyatlaridagi ahamiyati bilan bog’lab mavzuni yakunlaydi	Uy vazifasini taqdim etadilar. Savollarga javob beradilar. Mavzu nomi va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Topshiriqni bajaradilar. tanishadilar. Har bir guruh o’z topshiriq varaqlari bo’yicha faoliyatini boshlaydilar. Berilgan qo’shimcha savollarga javob beradilar Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar.
III bosqich Yakuniy qism (15daq)	Mashg’ulot yakuni: 1.Faol ishtirok etgan o’quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi va rag’batlantiradi. 2.Uyga vazifa beriladi.	Baholar bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

3-Mavzu: Nota.Notalarning nota chizig’ida joylashuvi.
Reja:
1.Notalarning kelib chiqish tarixi va nomlanishi.
2. Nota chizig’ining yozilishi va nota chizig’ida notalarning joylashuvi.

Nota - bu grafik belgi, uning yordamida musiqiy kompozitsiyalar qog’ozga yoziladi. Maxsus musiqiy nota mavjud. Bunday yozuvlar tufayli ko’p asrlar oldin yozilgan musiqiy asarlar bizgacha etib kelgan. Siz notalarni ixtisoslashtirilgan musiqa maktablarida, shuningdek o’zingiz uyda o’rganishingiz mumkin, bu haqda maqolada o’qing. Misol: "Vaqt o’tishi bilan eskirgani uchun bu daftardagi yozuvlarni aniqlash qiyin edi."

Nota - bu asarni ijro etish chog’ida musiqa asboblari chiqaradigan tovush. Misol: "Bu sonetda skripka chaladigan yuqori notalar ustun bo’lgan."
Nota - bu rasmiy hujjat bo’lib, unda tomonlar o’rtasida turli xil talablar, da’volar va h.k. "Nota" so’zining bu ma’nosidan "notatsiya", "notarius" kabi so’zlar kelib chiqqan. Misol: "Ikki davlat hukumatlari o’rtasida eslatmalar almashildi"
Majoziy ma’noda eslatma - bu umumiy fonda eng sezilarli bo’lgan narsaning o’ziga xos xususiyati. Bu, masalan, intonatsiyalarga, yoki taom yoki sharob ta’miga, aromalarga taalluqlidir. Misol: "Uning ovozida istehzo yozuvlari bor edi."
Nota yozuvi, notatsiya musiqa tovushlarining balandligi, uzunligi va boshqa xususiyatlarini ifodalovchi belgi (nota)lardan iborat yozuv usuli; musiqa asarining yozuv ifodasi. Nota yozuvi qadimdan turli xalqlar musiqa amaliyoti va ilmiy izlanishlarning mahsuli sifatida yuzaga kelgan (Qad. Misr, Bobil, Qad. Xitoy va boshqalar). Nota yozuvining bizgacha yetib kelgan dastlabki namunalari miloddan avvalgi 3-asrda Yunonistonda paydo boʻlib, harflar bilan ifodalanganligi uchun harfli Nota yozuvi deyilgan. Bunday nota yozuvi ning maʼlum turini Oʻrta Osiyoda Forobiy ishlab chiqqan. Harfli nota yozuvi tovushlar balandligi va parda tuzil-malarini aniqlashga yordam bergan. Nota yozuvining mukammalashishida koʻp mamlakatlarda yuzaga kelgan turli tabulaturalar muhim rol’ oʻynagan.
Oʻrta Osiyoda Safiuddin al-Urmaviy (13-asr) tomonidan ud cholgʻu asbobi pardalariga moʻljallab yaratgan 2 xil tabulaturalar maʼlum boʻlgan. Ular jadval shak-lida boʻlib, tovushlar balandligi turli harflar bilan, davomiyligi esa ra-qamlar (yoki nuqtalar) yordamida ifodalangan. 19-asr oxirida Xorazmda "tanbur chizigʻi" deb nomlangan tabulatura shaklidagi Nota yozuvi joriy etilgan. Oʻrta asrlarda Yevropa cherkov vokal musiqasida nevma (matn soʻzlari ustiga koʻyilgan ohang yoʻnalishini koʻrsatuvchi maxsus belgi)larga asoslangan Nota yozuvi keng tarqaldi. Tovush balandligini aniqroq koʻrsatish uchun bu belgilar gorizontal chiziqlarga yozila boshlagan. 11-asrda Gvido d’Aretsso mazkur Nota yozuvi turini takomillashtirib 4 chizikli Nota yozuvini kashf qilgan. 16-asr oxiridan gomofoniya uslubida generalbas usuli joriy etilgan. Unda bas ovozi tovushlari tagida yozilgan raqamlar muayyan akkordlarni ifodalagan.
Hozirgi Nota yozuvi 5 ta gorizontal chiziklar (nota yoʻli)ga (ularning orasiga, yuqorisi yoki pastiga) yoziladigan notalardan tashkil topgan. Notalar to-vushlarning uzun-qisqaligiga qarab oval shaklidagi boʻsh va qora doiracha (boshcha)lardan iborat boʻlib, ulardan dumli yoki dumsiz (yuqoriga yoki past-ga) chiziqchalar tortilib yoziladi. Notalar nomi 7 ta boʻlib, ular muayyan kalitlaritsa turlicha yoziladi. Yana q. Alteratsiya, Dinamika, Pauza.
Zamonaviy nota yozuvlarida besh qatordan iborat shtat ishlatiladi. Eslatmalar o’lchagichlarda ham, ular orasida ham joylashgan.Shu tarzda, xodaga faqat o’n bitta nota qo’yish mumkin, ortiq emas. Bu ikkitadan kamroq va musiqachilar ko’proq foydalanadilar. Boshqa barcha eslatmalarni qanday yozasiz? To’g’ri, yuqorida va pastda qo’shimcha o’lchagichlar ham qo’llaniladi, lekin agar ular to’rttadan ortiq bo’lsa, musiqachining harakatlanishi juda qiyin bo’ladi. Bu erda maxsus belgilar - kalitlar kiradi.Keyin eslatmalarning o’zi bor. Ular ohangga qarab turli balandliklarda joylashgan. Ulardan yana biri davomiylik, ya’ni vaqt ichida uzunlikdir. Ishlatilgan eng qisqa muddatlar oltmish to’rtdan iborat. Keyinchalik: o’ttiz ikkinchi, o’n oltinchi, sakkizinchi, chorak, yarim, butun. Agar biz vaqt birligi uchun "bir marta" hisobni oladigan bo’lsak, unda 1/64 notada o’n olti, 1/32 - sakkiz, 1/16 - to’rt, 1/8 - ikkita, 1/4 bitta bo’ladi. Yarimida ikkita, to’rttasida esa hisob bor. Davrlarning umumiy yig’indisi vaqt belgisiga to’g’ri kelishi bilanoq, vertikal chiziq qo’yiladi. Keyingi o’lchov xuddi shu tarzda eslatmalar bilan to’ldiriladi va uchinchidan ajratiladi.
Musiqa madaniyatining rivojlanishi bilan tovushlar va kompozitsiyalarni yozib olish usullari o’zgardi. Insoniyat ularni yozishning yagona shakliga kelguniga qadar ko’p asrlar o’tdi, bu esa maxsus an’anaviy belgilar yordamida tovushlarni qog’ozga o’rnatish imkonini berdi.Notalar musiqiy tovushlarning grafik tasviridir. Ushbu kontseptsiyaning butun mohiyati ularning yaratilish tarixida yotadi. Qaydlar nima degan savolga faqat tarixiy faktlarga tayangan holda javob topish mumkin. Musiqa yozib olinmagan paytlar ham bo’lgan. Qo’shiqlar va qo’shiqlar quloq orqali, og’izdan og’izga uzatilgan. Ammo shunday payt keldiki, odamlar nota yozuviga ega bo’lgan va musiqaga qulog’i bor avlodlar bir necha asrlardan keyin ham sevimli musiqa va qo’shiqlarini ijro etishlari uchun ularni yozib olishni boshlashga qaror qilishdi. Buning uchun ular notalar tovush balandligi va davomiyligini ko’rsatadigan belgilar bilan kelishdi.