Olmaliq shahar

TOSHKENT VILOYATI

XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI

OLMALIQ SHAHAR

XTMFMT va TEB

20- umumta’lim maktabi kimyo fani o’qituvchisi

TURSUNOVA MARG’UBA MIRPULATOVNA

8-SINF UCHUN BIR SOATLIK DARS ISHLANMASI

Mavzu: AZOTNING VODORODLI BIRIKMALARI

TOSHKENT - 2015 yil

Sana: 2015 yil 20 mart

Sinf: 8

Fan: Kimyo

Mavzu: Azotning vodorodli birikmalari.

Dars shiori: Intilganga tole yor.

Dars maqsadi: a)ta’limiy: O’quvchilarning azotning vodorodli birikmalari, ya’ni ammiak va uning tuzilishi, olinishi, fizik-kimyoviy xossalari, ishlatilishi hamda ammoniy tuzlari haqida ilmiy asoslangan, Davlat Ta’lim Standarti talablariga mos bilmlar berib, ularda amaliy ko’nikmalarni hosil qilib, tegishli malakalarini shakllantirish ;

b)tarbiyaviy: O’quvchilarimizni Ona-Vatanga, O’zbek xalqining buyuk siymolariga, Ota- onaga muhabbat va milliy iftihor tuyg’usi ruhida tarbiyalash. Ularda ekologik madaniyatni shakllantirish va tarbiyalsh;

v)rivojlantiruvchi: O’quvchilar olgan bilimini amaliyotga tadbiq etishni o’rgatish. Ularning dunyoqarashini kengaytirish, kitobxonlik malakasini oshirish, mustaqil fikrlash ko’nikmalarinishakllantirish va rivojlantirish. Kimyo fani va shu sohadagi kasblarga qiziqishlarini shakllantirish;

Dars turi: Yangi bilimlarni shakllantiruvchi.

Dars shakli: Noan’anaviy.

Dars metodi: Interfaol usullar()

Dars jihozi va foydalanilgan vositalar: Davriy jadval, tarqatmalar, ko’rgazmalar, kompyuterli slaydlar, format qog’ozlar, markerlar, magnitli doska, xattaxta va bo’r.

Darsning borishi

Dars booqichlarining texnologik xaritasi:

№	Dars bosqichlari	Vaqt taqsimoti (daqiqa)	Foydalanilgan usullar
1	Tashkiliy qism	4	Davomatni aniqlashda “Molekula hosil qilish”
2	O’tilganlarni so’rash	12	“Kimyoviy LOTO’’,“Tez yurar poezd’’
3	Yangi mavzu bayoni	15	“Jadval asosida tushunchalar”, “Kungaboqar”
4	Mustahkamlash	11	“Haqiqat-rivoyat”, test
5	Baholash	2	“O’z-o’zingni tekshir”
6	Uyga vazifa	1	“insert”

I.Tashkiliy qism: 1.Salomlashish. 2. Navbatchi axborotini tinglash(ingliz tilida). 3. Davomatni aniqlash. 4. Hafta kuni haqida ma’lumot. 5. Dars shiori bilan tanishtirish. 6. Baholash tizimi bilan tanishtirish.

Seshanba – sport va sog’lomlashtirish kuni. Keling birgalikda sog’lomlashtirish mashqlarini bajaramiz:

1).Tik turgan holda eng katta tarvuzni ushlaymiz;

2). Daraxtdan eng balandda turgan olmani olamiz; Bu pay cho’zish mashqlari edi.

Baholash tizimi:

1. Kimyoviy LOTO – 2 b.

2.Tez yurar poezd – 1 b.

3. Mustahkamlash – 2 b.

II.O’tilganlarni so’rash:

1).”Kimyoviy LOTO” o’yini. O’yin qoidalari tushuntiriladi. Har bir o’quvchiga lotoreyalar tarqatiladi.

- Azotning kimyoviy belgisi

- Fosforning tartib raqami

- Azot molekulasining yozilishi

- Azotdagi elektronlar soni

- Azot molekulasidagi bog’lar soni

Lotoreyani ko’rinishi:

O	H
2	7

Yutuq chiqqan lotoreyani ko’rinishi:

O	H
2	7

2).”Tez yurar poezd” – savolllari:

1.Azot guruhchasi davriy jadvalning qaysi guruhida joylashgan?

2.Havoda necha foiz azot bor?

3.Fosforning tartib raqamini ayting?

4.Azot elementi qanday o’qiladi?

5.Nitrid nima?

6.Azot kislorod bilan birikadimi?

7.O.sh.da azot qaysi metall bilan reaksiyaga kirishadi? Javoblarga ko’ra ballar qo’yiladi.

O’qituvchi tomonidan o’tilgan mavzuga xulosa qilinadi va yangi mavzu o’tiladi.

Yangi mavzuni boshlashdan avval o’quvchilarga quyidagi savol beriladi:

• 
  Azotning qanday vodorodli birikmalarini bilasiz?
  

O’quvchilar javobi tinglangach, yangi mavzu rejasi bayon qilinadi:

• 
  Ammiak. Molekulasining tuzilishi.
  
• 
  Olinishi.
  
• 
  Fizik xossalari
  
• 
  Kimyoviy xossalari
  
• 
  Ammaniy tuzlari
  
• 
  Ishlatilishi
  

Ammiak – azotning vodorodli birikmalari ichida eng muhimi va ahamiyatlisi.

Molekulyar formulasi : NH₃

Tuzilish formulasi: H - N - H

H

Elektron formulasi: H : N : H

H

Darslikdagi 27- rasmda ammiak molekulasining tuzilishi berilgan. Rasmdan ko’rinadiki molekula qutbli.

Ammiakning olinishi:

-laboratoriyada: NH₄Cl + NaOH = NaCl + NH₃ + H₂O

Yoki 2 NH₄Cl + Ca(OH)₂ = CaCl₂ + 2H₂O + 2NH₃

Ikkinchi reaksiya yordamida ammiak olamiz: 28 – rasmdagidek asboblarni yigi’b, kerakli moddalardan foydalangan holda laboratoriya sharoitida ammiak yig’ib olamiz.

• 
  sanoatda: N₂ + 3 H₂ = 2 NH₃ + Q
  

Azot vodorod aralashmasi odatdagi sharoitda reaksiyaga kirishmaydi. Chunki bu jarayon qaytar. Reaksiyani o’ng tomonga siljitish uchun:

1. 
   Bosimni oshirish.
   
2. 
   Haroratni pasaytirish(ammo past haroratda unum kamayadi).
   
3. 
   Katalizatordan foydalanish kerak(Al₂O₃, K₂O vat emir aralashmasi).
   

Ammiakning fizik xossalari:

Fizik xossalaridan ko’rinib turibdiki, ammiak suvda juda yaxshi eriydi. Bu holatni yig’ib olgan ammiakni suvda ertib, ham tasdiqlaymiz(29 -rasm).

Ammiakning suvda erishi natijasida ammoniy gidroksid(novshadil spirti) hosil bo’ladi:

NH₃ + H₂O ↔ NH₄OH

Bu reaksiyada vodorod ioni ammiakka birikib ammoniy ionini, suv esa gidroksid ionini hosil qilgani uchun eritma muhiti ishqoriy bo’ladi:

NH₃ + H₂O ↔ NH₄⁺ + OH^-

Ammoniy tuzlari - ammoniy ioni va kislota qoldiqlaridan hosil bo’lgan murakkab moddalar.

Ammoniy tuzlarining barchasi suvda yaxhi eriydi. Ular qizdirilganda parchalanadi:

(NH₄ )₂CO₃ = 2NH₃ + H₂O + CO₂

Ishqorlar ta’sirida ammiak ajralib chiqadi(sifat reaksiyasi):

(NH₄ )₂CO₃ + 2NaOH = 2NH₃ + Na₂CO₃ + 2H₂O

Ammiakning ishlatilishini “Kungaboqar” usulida tushuntiriladi.

Yangi mavzu umumlashtiriladi va savollarga javob berib, xulosa qilinadi. Yangi mavzuni o’quvchilar qay tarzda o’zlashtirganligini bilish uchun mustahkamlash uchun mashq bajaramiz.

IV.Mustahkamlash:

1). “Haqiqat va rivoyat” o’yini.

O’quvchilar berilgan qog’ozlardagi ma’lumotlarni jadvalning mos tomoniga joylashtirilishi talab qilinadi.

Haqiqat	Rivoyat

2). Test.

1.Ammiakning formulasi: a) N₂ b) NH₃ s)NO d)NO₂

2.Ammiakda kimyoviy bog’lar soni: a) 2 b) 4 s) 3 d) 1

3.Ammoniy ioni uchun sifat reaksiyasida qaysi modda ishlatiladi:

a)NaOH b)HCl s)KH d)BaS

Test javoblari: 1 - b, 2 – s, 3 – a;

V.Baholash: Har bir o’quvchi o’z ballari yig’indisini hisoblaydi.

“Eng bilimdon o’quvchi” - 5 ball

“Eng faol o’quvchi” - 4 ball

“Eng harakatchan o’quvchi” - 3 ball to’plagan o’quvchi hisoblanadi. Baholarga izoh berilib, kam ball to’plagan o’quvchilarga o’z ustida ko’proq ishlashsa, keyingi darslarda ular ham yaxshi baho olishlari aytib o’tiladi.

VI.Uyga vazifa:

1. 
   45- mavzuni o’qish, BKM elementlarini tushuntirish;
   
2. 
   Darslikdagi 4- mashqni bajarish;
   
3. 
   46 – mavzuni insert usulida konspekt qilish;