Oliy va o‘rta

Elektron teodolit T2000S. Yuqori aniqlikdagi elektron teo­ dolit T 2000S. «Vil’d Xerbrugg» (Shveysariya) firmasi tomoni­ dan ishlab chiqilgan. qarash trubasi yuqori sifatli to‘g‘ri tasvir hosil qiladi; obyektiv diametri 52 mm, trubaning kattalashtirishi 43x(standart), lekin 26,35 va 59^x ga teng qilib o‘rnatilishi mum­ kin. Burchaklarni o‘lchash ikkita rejimga ega: oddiy burchaklar­ ni yuqori aniqlikda o‘lchash uchun va kuzatib boruvchi, harakat­ da bo‘lgan nishonini kuzatish uchun. Teodolit havo harorati –20 dan +500C gacha bo‘lganda normal ishlaydi. Teodolit massasi, elektr batareyasisiz 9,7 kg.

Vertikal doira nol belgisini boshlang‘ich holatiga keltirish uchun kompensatorga ega. Doiralar bo‘yicha sanoq olish aniqligi kuzatuvchi xohishiga qarab 1'' dan 0,1'' gacha o‘zgartirilishi mum­ kin. Gorizontal doira bo‘yicha sanoqlarga ekssentrisitet tuzatma­ si, kollimatsiya xatosiga tuzatma va truba gorizontal o‘qining qi­ yaligi uchun tuzatma avtomatik ravishda kiritiladi.

	Teodolitlar
	optik			elektron
	T 05	T 1	ET­02		T2000S	Trim­ ble3600­ DR
Laboratoriya sharoitida bur­ chakni to‘la priyomda o‘lchash­ ning o‘rta kvadratik xatosi: Gorizontal Vertikal	0,5'' ­	1'' 1,5''	2'' 2''		0,5'' 0,5''	1'' 1''
qarash trubasi (bosh truba): Obyektiv diametri Kattalashtirishi Ko‘rish maydoni burchagi	64 mm 36;50^x 40'	60 mm 30;40^x 10	30^x1,30		52 mm 43^x10	30^x1,30
Mikrometr okular barabani Bo‘lak qiymati Vizirlash eng kichik masofa­ si, m	1'' 5	1'' 5	­ ­		­ ­	­ ­
Gorizontal doira: Limb kichik bo‘lagining qiy­ mati Limb diametrining to‘la xatosi	10' 1''	10' 1,2''	­ ­		­ ­	­ ­
Vertikal doira: Limb kichik bo‘lagining qiy­ mati Limb diametrining to‘la xatosi	10' 2''	10' 2,5''	­ ­		­ ­	­ ­
	Optik mikrometr			Optik­elektron skaner
	1''	1''	1''		­	­
Adilak eng kichik bo‘lagi (2 mm) qiymati: Truba gorizontal o‘qidagi Gorizontal doira alidadasida Vertikal doira alidadasida	4'' 7'' 12''	5'' 7'' 12''	­ 30'' komp		­ 20'' komp	­ 20'' komp
Teodolit massasi, kg qutisiz	19	11	5,2		5,9	6,5

4.1-jadval

Texnik tavsiflar

Sanoq olish qurilmasi: Ko‘rinishi

Bo‘lak qiymati

Teodolit boshqarish displey paneli va unga ulanadigan re­ gistratorga ega. Tugmachalar orqali teodolitga ish rejimi va ma’lumotlarni qayd qilish topshiriqlari beriladi. Displey ekraniga o‘lchangan gorizontal burchak va zenit masofa qiymatlari chiqa­ riladi. Boshqarish panelidan foydalanib qayd qiluvchi xotirasi­ ga nafaqat o‘lchashlar natijalari, shu bilan birga, kuzatish vaqti, punkt nomeri, uning koordinatalari va balandligi, kuzatilayotgan punktlargacha masofalar kiritilishi mumkin. qayd qiluvchi re­ gistrator nafaqat yozilgan ma’lumotlarni saqlaydi, balki berilgan dastur asosida o‘lchashlar natijalarini matematik ishlab chiqadi. qayd etuvchiga kompyuter va boshqa elektron moslamalar ula­ nishi mumkin.

T 2000S teodoliti yuqori aniqlikda o‘lchash ishlarini va ularni ishlab chiqishni ma’lum darajada avtomatizatsiyalashni ta’minlaydi va mehnat unumdorligini oshiradi; u ishlash uchun oddiy, ishonch­ li va o‘lchashlarni yuqori aniqlikda ta’minlaydi, jumladan gorizon­ tal burchaklarni 0,5'' o‘rta kvadratik xato bilan o‘lchash imkonini beradi (tashqi muhit xatolarini hisobga olmaganda).

3. -§. Yuqori aniqlikdagi optik teodolitlarning geometrik chizmasi

Yuqori aniqlikdagi teodolit aniq teodolitga nisbatan birmuncha konstruktiv xususiyatlarga ega, bular geodezik tayanch tarmoqda gorizontal burchaklarni maksimal yuqori aniqlikda o‘lchash bi­ lan asoslanadi. Yuqori aniqlikdagi teodolit asbobi quyidagi asosiy qismlardan tashkil topadi (4.2­rasm):

o‘qiy sistema – bunga teo­ dolitning vertikal o‘qi 1, tru­ baning aylanish o‘qi 2, aniq adilak 3, taglik 9 kiradi;

ishchi o‘lchagichlar – gori­ zontal doira limbi 4, vertikal doira limbi 5, yuqori aniqlik­ da ularga tushirilgan bo‘laklari bilan;

vizirlash qurilmasi – qarash

trubasi 6, uning okular mikro­ metri 7 bilan yoki usiz;

4.2-rasm. Yuqori aniqlikdagi teo­ dolitlarning geometrik sxemasi

sanoq olish qurilmasi – optik mikrometr 8.

Teodolitni optik sxemasiga asosan trubaning gorizontal ayla­ nish o‘qi va gorizontal doira limbi tekisligi teodolit vertikal o‘qiga perpendikular bo‘lishi kerak; trubaning vizir o‘qi trubaning go­ rizontal aylanish o‘qiga perpendikular bo‘lishi kerak; trubaning vizir o‘qi trubaning gorizontal aylanish o‘qiga perpendikular bo‘lishi kerak. Alidadaning aylanish o‘qi va gorizontal doiraning aylanish o‘qi limb bo‘laklari gardishi markazi orqali o‘tishi yoki u bilan ustma­ust tushishi kerak.

Burchak o‘lchash jarayonida teodolit geometrik chizmasining har qanday buzilishi so‘zsiz tegishli xatoliklarga olib keladi.

Teodolitning asosiy qismlari o‘zaro ma’lum bog‘liqlikda bo‘ladi; ularni tayyorlash aniqligi kelishtirilishi zarur.

Har qanday teodolitda, ayniqsa yuqori aniqlikdagi teodolit­ larda quyidagilar kelishtirilishi kerak:

O‘qiy sistemalarni tayyorlash aniqligi, limbni bo‘laklarga bo‘lish aniqligi, qarash trubasini vizirlash aniqligi, sanoq olish qurilmasi bo‘laklarini tayyorlash aniqligi va kompanovkasi va h.k. quyida yuqori aniqlikdagi teodolitlarning asosiy konstruktiv xu­ susiyatlari va ularga qo‘yiladigan talablar ko‘rib chiqiladi.

4. -§. Yuqori aniqlikdagi teodolitlarni tekshirish va tadqiq qilish

Teodolitni tekshirish va tadqiqlari vazifasiga uni konstruksiya­ lashda asos qilib olingan geometrik parametrlar va optik­mexa­ nik talablardan cheklanishni aniqlash va uni imkoni boricha to‘la bartaraf etish kiradi. Tadqiqotlar bartaraf etib bo‘lmaydigan chek­ lanishlarni aniqlash va ularga tegishli tuzatmalarni kiritish; teo­ dolitning doimiylari (sanoq olish qurilmasi bo‘lak qiymatini, okular mikrometri, adilaklar bo‘lak qiymatlari va b.q.) ni aniq­ lash; teodolit ayrim bog‘lanmalari to‘g‘ri ishlashini sinash; limb diametrlari xatosini aniqlash; teodolitning ayrim bog‘lanmalari va butun teodolitni ishlashga tashqi muhit ta’sirini aniqlash va boshqalarni ko‘zda tutadi.

Bajarilgan tadqiqotlar natijalari bo‘yicha teodolitni berilgan aniqlik sinfidagi ishlarga yaroqliligi aniqlanadi.

Har bir punktda bajariladigan kuzatishlardan oldin o‘tka­ ziladigan majburiy tekshirishlarga quyidagilar kiradi:

1. 
   Truba aylanish o‘qida o‘rnatilgan adilak o‘qi trubaning go­ rizontal aylanish o‘qi bilan bitta tekisligida joylashishi va unga parallel bo‘lishi kerak.
   
2. 
   Alidadani teodolit vertikal o‘qi atrofida aylanishi tekis hech qanday tebranishsiz va ozod (tegib qolmasdan) o‘tishi kerak.
   
3. 
   Trubaning gorizontal aylanish o‘qi teodolit vertikal aylanish o‘qiga perpendikular bo‘lishi kerak.
   
4. 
   Teodolit trubasini trubani qaratish vinti orqali vertikal te­ kislikda qiyshaytirish truba o‘qini lagerlarda azimutal siljishishga olib kelmasligi kerak.
   
5. 
   Sanoq qurilmasi tekshirilgan va sozlangan bo‘lishi kerak.
   
6. 
   Trubaning kollimatsiya xatosi 10'' dan oshmasligi kerak.
   
7. 
   Truba okulari mikrometrining iplar bissektori vertikal o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
   
8. 
   Vertikal doira zenit o‘rni ZO‘ yoki nol o‘rni NO‘ qiyma­ ti 10'' dan oshmasligi kerak; ZO‘ yoki NO‘ quyidagi formulalar bo‘yicha topiladi:
   

OT­02M teodoliti uchun

ZO ' DCH DO '180 ;
T1 teodoliti uchun

ZO ' (DCH DO '360 ) / 2;

Z DO 'DCH 90 

Z DCH ZO '90 

(4.1)

(4.2)

T05 teodoliti uchun

HO ' (DCH DO '180 ) / 2;

90 Z

DCH HO ' (4.3)

9. 
   Ko‘targich va qaratgich vintlari yumshoq lyuftsiz va ozod yurishi kerak.
   

Yuqori aniqlikdagi har bir teodolit zavoddan olingandan keyin yoki kapital ta’mirlashdan keyin to‘la dastur asosida tadqiq qi­ linadi. Yuqori aniqlikdagi burchak o‘lchash ishlariga uning ya­ roqliligini aniqlash uchun tadqiqotlardan adilak bo‘lak qiyma­ ti (truba aylanish o‘qidagi va alidadagi adilaklar); truba okular mikrometrining bo‘lak qiymati (bosh truba va tekshirish trubasi); truba fokuslash linzasining to‘g‘ri yurishi; limb shtrixlari tasvirini birlashtirish xatosi optik mikrometr reni; yassi parallel plastinka­ li mikrometrni foydasiz yo‘li (мертвый ход); mikrometr shka­ lasining bo‘laklari xatosi; limb va alidadani ekssentrisiteti; alida­

da aylanishi to‘g‘riligi; limb diametrlari xatosi; teodolit gorizontal va vertikal o‘qlarining o‘zaro perpendikular emasligi aniqlana­ di. Laboratoriya sharoitida teodolit bilan gorizontal va vertikal burchaklarni bitta priyomda o‘lchashning o‘rta kvadratik xato­ si aniqlanadi.

Teodolitni tekshirish ishlari va tadqiqotlarini to‘g‘ri bajarish haqidagi batafsil ko‘rsatmalar amaldagi Standartlarda va me’yoriy hujjatlarda keltiriladi.

5.