Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sadulla Avezbayev, Otabek Sadullayevich Avezbayev geoma’lumotlar bazasi va arxitekturasi

 
Shakl kalit so‘zlari. 
Shakl kalit so‘zlari maʼlumotlarning qay tariqa 
geomaʼlumotlar bazasida saqlanishini aniqlab beradi. Shakl kalit so‘zlari 
deganda,har bir maʼlumotlar to‘plamida qayerda yoki qanday formatda 
maʼlumotlartarkibini saqlash kerakligini geomaʼlumotlar bazasiga xabar qiluvchi 
sozlamalar yoki sozlamalar guruhlari tushuniladi. 
Geomaʼlumotlar bazalari maʼlumotlarni yaratishda tanlanadigan Shakl kalit 
so‘zlaridan maʼlumotlarni saqlash o‘lchamlarini optimallash uchun foydalanadi. 
4.2.1. Jadval xususiyatlari 
Jadvallar maʼlumotlar bazalarining asosiy obyektlari sanaladi va 
maʼlumotlarni saqlash, shuningdek,maʼlumotlar to‘g‘risidagi maʼlumotlar 
(metamaʼlumotlar)ni saqlash uchun ishlatiladi. Geomaʼlumotlar bazasida, 
shuningdek, boshqa jadvallar, yozuvlar va geomaʼlumotlar bazasi indekslari 
to‘g‘risida axborotlarni saqlovchi tizimli jadvallar ham mavjud. Bunday jadvallarni 
metamaʼlumotlar jadvallari (metadata table) yoki repozitoriy jadvallari (repository 
table) deb atashadi. 
Geomaʼlumotlar bazasida yana spetsifik turdagi fazoviy maʼlumotlarni 
saqlash uchun birgalikda ishlaydigan jadval sinflari ham mavjud. Masalan, fazoviy 
obyektlar sinflari fazoviy obyektlar to‘g‘risidagi axborotlarni saqlaydi. Ular bir 
necha jadvallardan iborat, jadvallar soni maʼlumotlar versiyalari va ularni saqlash 
uchun qanday MBBT dan foydalanayotganingizga bog‘liq. Bu fazoviy 
maʼlumotlar jadvallari fazoviy xususiyatlarga ega ekanligidan tashqari, xuddi 
fazoviy bo‘lmagan jadvallar xususiyatlariniki singari xususiyatlarga ham ega.
4.3. Fazoviy indekslar 
ArcGIS fazoviy obyektlar sinfida obyektlarni tezkor qidiruv uchun fazoviy 
indekslar ishlatiladi. Fazoviy obyektlarni aniqlash, ko‘rsatish va oynani cho‘zish 
yo‘li orqali obyektlarni tanlash, shuningdek, ko‘chirib o‘tkazish va mashtablash – 
bularning barchasi ArcMap ning obyektlarni qidiruvi uchun fazoviy indekslardan 
foydalanishini taqozo etadi. 
Katalog daraxtida yangi bo‘sh fazoviy obyektlar sinfini yaratish jarayonida 
yoki yangi fazoviy obyektlar sinfini yaratish uchun maʼlumotlarni import qilganda 

---

101 
fazoviy indeks yaratiladi. Fazoviy indeksdan muharrirlash va maʼlumotlarni 
yuklashda 
foydalaniladi. 
Fazoviy 
indekslar 
o‘lchamlar 
bo‘yicha 
maʼlumotlarmanbayi turiga qarab ishlaydi. Shaxsiy, faylli va ko‘pfoydalanuvchili 
geomaʼlumotlar bazalari DB2 dagi, Oracle va SQL Serverdagi ko‘pfoydalanuvchili 
geomaʼlumotlar bazalari, geometriyani binarli saqlashdan foydalanuvchi va Oracle 
dagi 
ST_Geometry 
saqlashidan 
foydalanuvchi 
ko‘pfoydalanuvchili 
geomaʼlumotlar bazalari, to‘r asosida fazoviy indekslardan foydalanadi. Oracle 
Spatial, Informix va PostgreSQL to‘r o‘lchamlarini ishlatishmaydi – ular R-daraxti 
indeksidan foydalanishadi. Analogik tarzda, SQL Server fazoviy turlarining 
fazoviy indeksi grid-to‘rlarini ishlatishmaydi. 
Fazoviy indeks maʼlumotlarni muharrirlash va aks ettirishda fazoviy 
obyektlarni tezlik bilan topishda, qolaversa maʼlumotlarga bo‘lgan so‘rovni 
tashkillashtirishda ishlatiladi. Demak, fazoviy indekslarning mavjudligi juda 
muhim, ayniqsa, agar siz katta hajmdagi maʼlumotlar bilan ishlayotgan bo‘lsangiz.