Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

Fosforli o‘g‘itlar
. Fosfor o‘g‘itlari uch guruhga bo‘linadi: 1) eriydigan, 2) suvda erimaydigan, 
kuchsiz kislotalarda eriydigan, 3)suvda erimaydigan va kuchsiz kislotalarda kam yomon eriydigan. Fosfor 
o‘g‘itlarining eng ko‘p ishlatiladigan gruppasi eriydigan oddiy Ca(H
2
PO
4
)
2
va qo‘sh Са
2
(Н
2
РО
4
)
2
. Н
2
О 
superfosfatlar bo‘lib hisoblanadi. Superfosfat tarkibidagi fosfor harakatchanligi kam, tuproqlarda 
to‘planadi. Shuning uchun ham ularning ta’sir kuchi 2-3 yilgacha davom etishi mumkin. Oddiy 
superfosfatning tarkibida o‘zlashtiriladigan fosfor kam bo‘lib, odatda 14% dan oshmaydi. Apatitlardan 
olinadigan superfosfat tarkibida o‘simlik o‘zlashtira oladigan fosfor 18-20% bo‘ladi. Qo‘sh 
superfosfatlarning tarkibida 30% dan ko‘proq sof fosfor bo‘ladi. Hozirgi vaqtda, qo‘sh superfosfatning 
xususiyatlarini yaxshilash maqsadida donador yoki ammiaklashtirilgan qilib tayyorlanadi. Chunki 
superfosfatning bu shakli yuqori samaradorlikka ega. Fosfor bilan ammiak qo‘shilib ammofos hosil 
qiladi. Ammofos murakkab o‘g‘it hisoblanadi. Chunki uning tarkibida fosfor (48-6о%) azot (11%) 
bo‘ladi. 
Fosforning suvda erimaydigan kuchsiz kislotalarda eriydigan guruhiga - pretsipitat (fosfor 
kislotasining qo‘sh kalsiyli tuzi) va boshqalar kiradi. Bularning tarkibida ham o‘simliklar yaxshi 
o‘zlashtiradigan fosfor bor. Pretsipitat tarkibida o‘simlik o‘zlashtiradigan fosfor 25-38% bo‘ladi. 

---

51 
Fosforning suvda erimaydigan va kuchsiz kislotalarda yomon eriydigan o‘g‘itlarga-fosforit va suyak uni 
kiradi. Fosfor o‘g‘itlarining samaradorligi juda ko‘p omillarga, jumladan tuproqlardagi fosforning 
miqdori, boshqa ozuqa moddalarning nisbati va hokazolarga bog‘liq bo‘ladi. Tuproqda fosfor ko‘payib 
ketganda esa fosforli o‘g‘itlarning samaradorligi kamayadi.