Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tillar kafedrasi

Ilmiy uslubning ahamiyati
Ilmiy metod bilimlarni egallashning ishonchli usuli boʻlgani uchun muhimdir. Bu ma'lumotlar, tajribalar va kuzatishlar boʻyicha da'volar, nazariyalar va bilimlarga asoslanadi. Shu sababli, nazariy bilimlarni va amaliy qoʻllanmalarni yaratish uchun jamiyatning texnologiya, umuman ilm-fan, sog'liqni saqlash va umuman rivojlanishi uchun juda muhimdir. Masalan, ushbu ilm usuli imonga asoslangan uslubga ziddir. E'tiqod bilan biror narsani rad etish mumkin boʻlgan dalillarga asoslanmasdan, urf-odatlar, yozuvlar yoki e'tiqodlar ishonadi, shuningdek, ushbu e'tiqodni inkor qiladigan yoki qabul qiladigan tajribalar yoki kuzatuvlar oʻtkazilmaydi.
Ilm-fan bilan tadqiqotchi ushbu usulning bosqichlarini amalga oshirishi, xulosalar chiqarishi, ma'lumotlarni taqdim etishi va boshqa tadqiqotchilar ushbu tajribani yoki kuzatuvlarni tasdiqlash yoki tasdiqlamaslik uchun takrorlashlari mumkin.

Atamalar va ularning vujudga kelishi

Ilmiy adabiyotlarda ta‘kidlanishicha, ma‘lum fan, ishlab chiqarish sohasidagina qoʻllaniladigan va asosan oʻsha soha kishilari tushunadigan maxsus soʻzlar terminlar – atamalar sifatida qaraladi.

Sohaviy terminlar va ularning qoʻllanishi.

Iqtisodiyot terminologiyasini, umuman, boshqa soha terminologiyalarini ham boyitishda ona tili imkoniyatlaridan foydalanish haqida gap ketganda quyidagi uch holatga e‘tibor berish zarur boʻladi:

1. 
   Muayyan bir tilda, shuningdek, oʻzbek tilida ham iqtisodga oid tushunchalarni aniq ifodalovchi qator leksemalar qadim-qadimdan Qoʻllab kelinmoqda. Oʻzbek adabiy tili boyligining bir qismi Oʻlaroq, bunday soʻzlar keyinroq, konkret terminologik tizim vujudga kela boshlashi bilan iqtisod fanining maxsus tushunchalarini ifodalash uchun jalb qilina boshlangan edi. Masalan, haq, bitim, pay, garov, dallol, pul, soʻm, sugʻurta, savdo, omonat, gʻamlama va boshqalar.
   
2. 
   Iqtisodiyot bilan aloqasi boʻlmagan, boshqa-boshqa sohalarda Qoʻllanadigan terminlar ham maxsuslashtiriladi, ya‘ni iqtisodiy terminlar sifatida ishlatiladi. Masalan, taklif, sohibkor, Oʻsim, qoldiq, daraja, palata, kadrli, yetakchi, yigʻim, qonun, qaydnoma, baho, xOʻjalik kabi yuzlab leksemalar iqtisodiy terminologik tizimda yakka holida ham, soʻz birikmalar ining tarkibiy qismlari sifatida ham ushbu soha terminlari sifatida amal qilinaveradi.
   
3. 
   Iqtisodiyot terminologiyasining boyishidagi yana bir manba, bu iqtisodiy tushunchalarni ifodalash uchun xilma-xil affikslar ishtirokida hosil qilingan yasama lugʻaviy birliklar hisoblanadi: jamgʻarma, ijarachi, ishsizlik, uyushma, tejamkor, iqtisodiyot, tadbirkor, bojxona, qarzdor, boylik kabilar shular jumlasidandir. Bunday terminlarning bir qismi tegishli ruscha-baynalmilal muqobillarining Oʻzbek tilidagi kalkasi sifatida yuzaga kelgan.
   

Hozirgi Oʻzbek tili lugʻat tarkibida, uning iqtisodiy terminlar tizimida yuqoridagidek umumturkiy, Oʻzbek terminlari bilan bir qatorda fors -tojikcha, arabcha, shuningdek, ruscha-baynalmilal leksemalar ham Qoʻllanib kelinayotir. Masalan, sarmoya, savdogar, tojir, sarkor, daromad, dastmoya kabi fors- tojikcha soʻzlar asosiy iqtisodiy terminlar boʻlib Qoʻllanmoqda. Oʻzbek tili iqtisodiyot terminologiyasining ruscha-baynalmilal terminlar hisobiga toʻldirilishi haqida gap ketganda shuni aytish kerakki, rus tili leksikasi imperiya davrida mahalliy tillarga, xususan, Oʻzbek tiliga ham Oʻz ta‘sirini Oʻtkazdi. Masalan, veksel, preyskursant, kredit, tovar, buxgalter, bank, kassir, avans, makler va boshqalar.