Оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

O‘yin  boshini  saylash. 
O‘yin  boshini  vazifasini  bajarish  o‘ynovchilarga 
katta  tarbiyaviy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Shuning  uchun  iloji  boricha,  bu  rolda  ko‘proq 
bolalar bo‘lishi mumkin. O‘yin boshini har xil uslublari bilan ajratish mumkin. 
Rahbarni  tayinlash  bo‘yicha.
  Rahbar  uni  o‘yindagi  rolini  hisobga  olgan 
xolda  o‘yin  boshi  qilib  tayinlaydi.  Bu  uslubni  afzalligi:  ko‘proq  munosib 

---

169 
o‘yinboshi  tezda  saylanadi.  Ana  shunday  uslubda  o‘ynovchilarni  tashabbusi 
bostiriladi. Rahbar o‘yin boshini shu paytda saylaydiki, bolalar bir-birlari bilan xali 
tanishmasdan  turib,  kam  vaqt  yoki  belgilangan  o‘yin  qatnashchisini  tarbiyalash 
maqsadida  o‘yin  boshi  qilib  saylash  kerak.  Rahbar  o‘yin  boshini  saylashda  o‘zi 
tanlashini  qisqacha  qilib  tushuntirish  kerak,  chunki  o‘yin  qatnashchilari  shubxa 
tugʻdirmasligini  va  aloxida  o‘yinchilarga  bo‘lgan  munosabatda  adolatsizlik 
bo‘lmasligi  kerak.  Qur’a  tashlash  bo‘yicha  o‘yinboshini  tanlash  uslubi  ham 
mavjud.  Qur’a  tashlashni  hisoblash  uloqtirish  va  boshqa  uslublar  yo‘li  bilan 
o‘tkazish  mumkin.  Bolalar  sanash  uchun  doirada  turadilar  va  birorta  “Sanoq”ni 
boshlaydilar  sanoqni  har  bir  so‘zini  aytgandan  keyin  ular  navbati  bilan 
o‘yinchilarni  ko‘rsatadilar.  Oxirgi  sanoq  so‘zi  kimga  to‘gʻri  kelsa,  unda  u 
o‘yinboshi  bo‘ladi  yoki  doiradan  chiqib  ketadi.  Oxirgi  xolatda  sanoq  sh’erlari 
oxirgi o‘yin qatnashchisi qolguncha aytiladi va oxirgi qolgan o‘yinchi o‘yinboshi 
bo‘lib qoladi. “Sanoq” usuli nisbatan ko‘p vaqtni talab qiladi; shuning uchun uning 
odatda  darsdan  tashqari  vaqtda  o‘tkaziladigan  o‘yinlarda  foydalaniladi.  Ayrim 
xolatlari  “Sanoq”  doirada  ham  foydalaniladi  chunki  kuchli  qo‘zgʻalish  keyin 
bolalarni bir muncha tinchlashtirish uchun qo‘llaniladi “Sanoq” matin bilan ongli 
ravishda qo‘shib aytiladi u bolalarni nutqini rivojlantiradi. 
Qur’a tashlash yo‘li bo‘yicha o‘yinboshini aniqlash uchun “tayoq tortishish” 
mumkin.  O‘yin  qatnashchilari  tayoqni  pastdan  ushlaydi,  so‘ngra,  ikkinchisi, 
uchinchisi va x.k. O‘yin boshi shu o‘yinga bo‘lishi mumkinki, kimda- kim tayoqni 
oxirida  ushlasa  yoki  qopqoq  qilib  yopasan  bo‘ladi.  Bu  usul  2-3  o‘yinchilar  bilan 
o‘yna olganda qo‘llaniladi. 
O‘yin  boshini  ajratishini  eng  ko‘p  qulay  usullaridan  biri-o‘ynovchilarni 
tanlashidir.  Bu  usul  pedagogik  jixatdan  yaxshi  bo‘lib  u  bolalarni  jamoa  bo‘lib 
kelgan  xohishini  namoyon  qilishga  imkon  beradi.  Ammo  kam  tashkil  qilingan 
bolalar bilan o‘ynaladigan o‘yinda bu usulni qo‘llash qiyin bo‘ladi, chunki bunda 
o‘yin  boshi  xizmatiga  ko‘ra  saylanmasdan,  balki  ko‘proq  kuchli,  tirishqoq 
bolalarni  toziyqi
 
ostida  saylanadi.  Rahbar  bolalarga  o‘yin  boshini  tanlashda,  kim 
yaxshi  yuguradigan,  sakraydigan,  aniq  nishonga  tegizadigan  bolalarni  saylashni 
tavsiya qilish mumkin.  
Eng  yaxshisi  o‘yinboshini  saylashda  yoki  tayinlashda  navbatga  qo‘yib 
quyish yaxshi, chunki har bir o‘yin qatnashchisi ushbu rolni bajaradi. Bu faolik va 
tashkilotchilik malakalarini tarbiyalashga yordam beradi. 
O‘yin  boshini  oldingi  o‘yin  natijalariga  ko‘ra  saylash  mumkin.  Oldingi 
o‘yinlarda ko‘proq epchil, tezkor, chaqqon bo‘lgan o‘yinchilar o‘yinboshi bo‘ladi. 
Bu  xaqda  o‘yin  qatnashchilariga  oldindan  e’lon  qilinishi  kerak  chunki  ular 
o‘yinlarda  zarur  bulgan  sifatlarni  namayon  qilishga  harakat  qilishlari  kerak.  Bu 
usulni salbiy tomoni shundaki, ya’ni o‘yinboshi rolida bo‘sh va epchil bo‘lmagan 
bolalar bo‘la olmaydilar. 
Yuqorida  ko‘rsatib  o‘tilgan  o‘yin  boshini  saylash  usullarini  qo‘yilgan 
vazifalarni,  mashgʻulotni  shartiga,  o‘yinni  harakteriga,  o‘ynovchilarni  soniga  va 
ularni kayfiyatiga qarab almashtirib borish kerak.