Oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy pedagogika

Komenskiyning dunyoqarashi. Komenskiyning dunyoqarashi-da uch xususiyat ta’sirini ko‘ramiz.
1. Natur falsafasi. 16-17-asrlarda ingliz faylasufi - materiali
Bekon sensualistik falsafa nazariyasini ilgari suradi. Komenskiy
430
o‘qitish jarayoniga shu pozitsiyadan qaraydi. Bilish sezishdan
boshlanadi. Sezish bo‘lmagan yerda bilish ham yo‘q, deydi u.
2. Chex qardoshlari jamoasi diniy jamoa bo‘lganligi uchun
Komenskiy ham dindor ruhoniydir. Lekin Komenskiyning
ruhoniyligi turmushga amaliy qarash bilan bog‘liq edi.
3. Komenskiy dunyoqarashining ba’zi jihatlari Uyg‘onishdavri
ta’sirida vujudga keladi. Odamlarga nisbatan muhabbat,
hushchaqchaqlik, odamlaming yaxshilik yaratishiga ishonch bilan
qarash, bulaming hammasi o‘rta asr odamiga nisbatan ishonchsizlik
bilan qarashga qarama-qarshidir.
Komenskiy tashqi obyektiv dunyoning hukm surishiga
ishonadi. Dunyo bir butun. Dunyoda hamma narsa bir-biri bilan
bog‘liq. Ajralib qolgan narsa yo‘q. Dunyo qarama-qarshiliklardan
iborat. Dunyo qotib qolgan emas. U o‘sishda, o‘sish esa o‘z
qonuniyatiga ega. Qonuniyat borliqqa, ya’ni xudoga tegishli, deydi.
Komenskiy о‘zining pedagogik nazariyasida tarbiyaning tabiatga
uyg‘un bo‘lishi to‘g‘risidagi tushunchani ilgari suradi. „Buyuk
didaktika“da o‘qitish tabiiylikka bo‘ysunishi5 o‘qitish tabiat
talabiga bo'ysunishi kerak, deydi. Bolaning aqliy va jismoniy
o‘sish jarayoni tabiatdagi o‘sish jarayoniga o‘xshagan bo‘ladi.
Masalan, bog‘bon daraxtlarni parvarish qiladi, uning o‘sish
xususiyatlarini hisobga oladi. Xuddi shunday o‘qituvchi tarbiyalash
qonuniyatiga bo‘ysinadi. о‘qitish jarayoni tabiatga o'xshab sekinlik
bilan amalga oshadi. Tabiiylik printsipida kishini tabiatning bir
bo‘lagi deb qarashi (xudo tomonidan bunyod etilmagan) tabiat
qonunlari uning o‘sishiga ta’sir etadi deyishi o‘z davrida ilg‘or
sanaladi. Lekin kishi ijtimoiy borliq bo‘lib, ijtimoiy qonun ta’sirida
o‘sadi.
Komenskiy, tarbiyachi boladagi iste’dodni o‘stirishi kerak.
Agar bola pedagogik ta’sirsiz yashasa, bu iste’dod tasodifan o‘sadi.
Kishi dunyoga kelganda kishiga xos iste’dodga ega bo‘Iadi. Xuddi
olmadagi urug‘ga o'xshab ba’zida ko‘proq, ba’zida kamroq
bo‘ladi.
Komenskiy tarbiyaning tabiatga uyg‘unlik masalasida hamma
narsaning asosi 4 ta deydi. Masalan: Olam 4 narsadan yuzaga
kelgan, ya’ni; yer, suv, havo, yorug‘lik. Dunyoning rivojlanishi
431
ham 4 qismga bo‘linadi, bular: bahor, yoz, kuz, qish. Insonning
rivojlanishi ham 4 davrga bo‘linadi; go‘daklik, bolalik, o‘smirlik,
yetuklik. Shuningdek ta’lim jarayoni ham 4 ga bo‘linadi;
maktabgacha tarbiya, boshlang‘ich ta’lim, o‘rta ta’lim, oliy ta’lim.