Oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy pedagogika

Imumta’lim g‘oyasi. Komenskiy yashagan davrda hammani
o‘qishga tortish shart emas, qobiliyatli kishigina o‘qishi kerak,
degan g‘oya mavjud edi. Komenskiy esa o‘qishga hammaning
tortilishini, hamma o‘z ona tilida umum boshlang‘ich ta’lim olishi
kerakligini uqtiradi. Umumta’lim to‘g‘risida gapirganda ayollami
ham hisobga oladi. o‘sha davrda xotin-qizlar uchun o‘qish juda
katta muammo edi, shunga qaramay, u bu masalani ilgari surdi.
Komenskiyning pedagogik nazariyasining yana bir qimmatli
tomoni o‘quvchilar bilim olish tushimchasiga ega. Oynani
qanchalik chang bosgan bo‘lsa ham, baribir kishi o‘z aksini ko‘rishi
mumkin, albatta, toza oyna kishi aksini toza ko£rsatadi.
o‘qituvchining vazifasini oynadagi changni artib tashlash, ya’ni
bilimni bola ongiga yetkazish, yani aqliy tomondan o‘stirishdir,
degan edi.
Komenskiy o‘z asarlarida tarbiyaning maqsadini ko‘rsatadi.
Tarbiyaning maqsadi kishini mangulik dunyosiga tayyorlashdan
iboratdir. В uni uch xil tarbiya orqali amalga oshirish mumkin:
1. Aqliy tarbiya.
2. Axloqiy tarbiya.
3. Diniy tarbiya.
Bu maqsad bolaning tug‘ilganidan to 24 yoshigacha amalga
oshadi, bu davr ichida bola to‘rt maktabni o‘qib tugatishi, har birida
6 yil o‘qishi kerak, deb hisoblaydi.
Komenskiyning bolani yosh davrlarga bo‘lishi. Bunda u
tabiiylik prmsipiga amal qilib, bola yoshini 4 davrga bo£ladi.
1. Tug‘ilganidan 6 yoshgacha ona maktabi. Bu davrd
bolaning sezish organlarini o‘stirishga, bolaning qabul qilishini,
atrofdagi dunyo bilan tanishtirishga katta ahamiyat beradi. Bolani
mehnatga о ‘ r gati sh, o‘z-o‘ziga xizmat qilishga jalb etish kerak. Ona
boladagi axloqiy tarbiyaning asoslarini, to‘g‘rilik, haqqoniylik,
mehnatni sevish va boshqalami vujudga keltiradi. Ona maktabi
bog‘cha yoshidagi bola tarbiyasini ko‘zda tutadi.
432
2. 6-12 yoshgacha xalq maktabi yoki ona till maktabi. Bunda
o‘quvchi esda saqlashi, so‘zlashga o‘rganishi, yozish, boshlang‘ich
maktab ko‘rrikmasini hosil qilishi kerak bolib, buning uchun
geometriya, geografiya, tabiat fanlarini o‘rganishi lozim.
3. 12-18 yoshgacha - gimnaziya. Bu o‘quv yurtining vazifasi
bola tushunchasini, tafakkur qobiliyatini o‘stirishdan iborat bo‘lib,
unda klassik tillar, tabiat bilimlari, axloq, ilohiy fanlar o‘qitilishi
kerak.
4. 18-24 yoshgacha - Universitet. Akademiya. Bu o‘quv
yurtlari o‘quvchining irodasini, shaxsini bir butun o‘stirishi kerak.
Komenskiyning pedagogik nazariyasida ta’lim-o‘qitish, ya’ni
didaktika katta o‘rinni egallaydi. Bunda utabiiylik usulini asos qilib
oladi. Bu usulning mohiyati shundan iboratki, bunda bolaning
yoshi, bilim darajasi, psixologik xususiyatlari hisobga olinib, darsni
tabiat borlig‘iga moslab olib borish kerak, degan g'oya ilgari
suriladi.
Masalan: Qush o'ziga uya yasaydi, uya issiq va yumshoq
bo‘lishi kerak. Maktab ham xuddi shunday bo‘lishi kerak.
Komenskiy о‘zining “Buyuk didaktika” asarida maktabda
o‘qitish tizimini amalga oshirishda quyidagi didaktik tamoyillarga
amal qilishni tavsiya etadi.
1. Ko‘rsatmalilik tamoyili;
2. Onglilik tamoyili;
3. Izchillik va tizimlilik tamoyili;
4. Mashq qilish, bilim va malakalami puxta egallash
tamoyillari.