Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Топшириқ. Цитрус дарахтларининг учи сарғайиши касаллиги билан танишиш


Дарсни мақсади: Цитрус дарахтларининг учи сарғайиши касаллигининг ташқи белгиларини ўрганиш ва касаллик қўзғатувчиларнинг морфологик тузилиши билан танишиш.


Дарсга зарур жиҳоз ва материаллар: Касалланган ўсимлик гербарийлари, микроскоп, буюм ва қоплагич ойна, препоравал нина, пипеткалар, пинцетлар.


Топшириқни бажариш тартиби: Цитрус дарахтларининг учи сарғайиши касаллигининг ташқи белгиларини тафсилотини ёзиб, расмини чизинг.
198


Цитрус дарахтларининг учи сарғайиши (“сариқ аждарҳо”) касаллиги

Касалликни ном берилмаган вирус қўзғатади.

Географик тарқалиши – Хитой.


Зарарланадиган ўсимликлар. Барча цитрус экинлари.


Зарари. Зарарланган дарахтлар ўсишдан орқада қолади ва нобуд бўлади. Касаллик белгилари. Ҳар хил цитрус экинларида касалликнинг белгилари

ҳар хил ва улар тристезаникига анча ўхшайди. Зарарланган дарахтларнинг барглари узун, то ва нотўғри шаклли бўлиб қолади, сарғаяди, томирларининг оралари оч тус олади, кейинроқ томирлари нобуд бўлади. Баъзан баргларда хлороз кузатилади ва улар тўкилади. Гуллар кичик, нотўғри шаклли, гулбарглар калта, сарғиш оҳангли ва қалинлашган бўлиб, тўкилади. Мева тугунчалари ҳам тўкилади. Мевалар майда ва силлиқ бўлиб қолади. Касаллик ривожланишининг сўнгги босқичларида дарахт илдизчалари чирийди.

Касаллик тарқалиши. Касаллик зарарланган ўсимликлардан соғломларига пайванд билан ўтади. Боғда битта-2 та касал дарахт бўлса, касаллик тезда деярли барча дарахтларга ўтади. Шу сабабдан, вирус ҳашаротлар билан ҳам тарқалиши мумкинлиги гумон қилинади. Вирус уруғ орқали ўтмайди. 5-6 йиллик дарахтларга кўра каттароқ дарахтлар кўпроқ зарарланади.


Карантин тадбирлари

– Ўзбекистонга цитрус дарахтларининг учи сарғайиши касаллиги тарқалган мамлакатлардан экишга ва пайванд қилишга

мўлжалланган цитрус материаллари ҳамда уруғ олиш учун меваларини олиб келиш ман этилади;

– Ўзбекистонга селекция ва илмий-тадқиқот мақсадида олиб келинган уруғ ва бошқа экиш учун мўлжалланган

материал зарарланганлигини аниқлаш мақсадида лабораторияда экспертиза қилиш ва 3 йил давомида интродукцион-

карантин даласида экиб текшириш; аниқланган тақдирда, уларни ёқиб юбориш;

199
– Зарарланган дарахтларни қазиб олиб, йўқотиш;

– Дарахтларни ўз вақтида суғориш, ўғитлаш ва юқори агротехника

қоидаларига риоя қилиш дарахтларнинг вирус касалликларига чидамлилигини оширади.