Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Топшириқни бажариш тартиби:


Замбуруғларни турли ўсимлик қисмларидан ажратиб олиш

Замбуруғларни касалланган ўсимлик қисмларидан ажратиб олишда махсус усулларни тўғри қўллаш муҳим аҳамиятга эга. Ҳар қандай ўсимлик қисмларини ташқи микофлорадан тозалаш учун 1:1000 нисбатда эритилган сулемадан, шунингдек 1:300 нисбатда эритилган формалин эритмасидан (30 минут давомида), 1% ли бромли сувдан (бир неча секунд), 2% ли марганцовкали калий эритмасидан (15 минут давомида) ҳам фойдаланиш мумкин. Ўрганилаётган ўсимлик қисми тайёрланган эритмада кўрсатилган муддат давомида сақланиб ташқи микофлорадан тозалангандан кейин бир неча марта стерилизация қилинган сувда ювиб ташлаш тавсия қилинади. Бута, дарахтларнинг новдаси, пояси, баргини ташқи инфекциядан тозалашда кўрсатилган тозалагичлар яхши самара беравермайди. Шунинг учун ўсимлик қисмларини стерелизация қилишда денатурат ёки техник спиртдан фойдаланиб, тадқиқ қилинаётган қисмни ташқарисидан алангада куйдириш усулидан фойдаланилади. Ажратилаётган замбуруғларни бактериялардан ҳоли бўлишини таъминлаш мақсадида стрептомицин, пенницилин, гентомицин антибиотикларидан фойдаланилди.

Ўсимлик аъзоларидан замбуруғларни ажратиб олиш мақсадида Петри ликобчаларида тайёрланган нам камералардан фойдаланилди. Бунинг учун дастлаб 1 атм босим остида 121 ⁰ С да стерилизация қилинган Петри ликобча-

123
ларига 1 та фильтр қоғозидан тайёрланган доирачалар қўйилиб, стерилизация қилинган сувда намланади. Текширилаётган ўсимлик қисмлари ташқи томонидан спирт, формалин ёки спиртовка алангасида стерилизация қилин гандан кейин 0,1 - 0,3 мм катталикда майда бўлакчаларга қирқилиб Петри ликобчаларидаги намланган камераларга жойлаштирилиб, эксикаторларда сақланди. Касалланган ўсимлик қисмларида ўсаётган замбуруғларнинг ўсиш ва ривожланиши 2 - 3 кундан кейин микроскопнинг кичик объективида кузатишдан бошланди. Ажралиб чиқаётган замбуруғлар мицелийсининг айрим бўлаклари, конидиялари микробиологик илгак воситасида пробиркадаги агарли озуқа муҳитига экилади.

Замбуруғларни ўсимлик илдизидан ажратиб олиш учун касаллик белгиларига эга бўлган ўсимлик илдизи ковлаб олиниб, стерилизация қилинган сувда бир неча марта ювиб ташланади. Ўткир устара билан 0.5-1 см узунликда бўлакчаларга бўлиб, Петри ликобчасидан тайёрланган нам камерага қўйилади. Термостатдаги ҳарорат 27-30 ⁰ С дан ошмаслиги, намлик миқдори 70-80% бўлиши керак. Илдиздаги замбуруғнинг ўсиши ва ривожланишини кузатиш 24-48 соатдан кейин амалга оширилади.

Зарарланган ўсимлик барг, поя ва новдасидаги тўқималаридан замбуруғларни ажратиб олиш учун унинг зарарланган қисмлари стерилизация қилингандан кейин ўткир устара воситасида қия қилиб кесилади. Ҳосил бўлган юпқа кесмалар нам камерага ёки пробиркадаги агарли озуқа муҳитига экилади.

Ўсимликларнинг барги, пояси, новдасидаги ўтка зувчи тўқималарнинг, ёғочлик ёки флоэма қисмидаги замбуруғларни ажратиб олиш учун уни ташқи томонидан стерилизация қилинади. Ўткир устарада унинг қорайган қисмидан майда бўлакларга қирқилиб, нам камерага жойлаштирилади.

Ўсимлик уруғларининг ичида паразитлик қила ётган замбуруғларни ажратиб олиш учун асосан нам камералардан фойдаланиш энг самарали усул ҳисобланади .Бунинг учун ташқи томондан стерилизация қилинган уруғлар

124
0,5-1,0 см масофада нам камерали Петри ликобчасига жойлаштирилади. Ҳар бир намунага олинган уруғлар гуруҳидан 50-100 тагача уруғ ўрганилади. Уруғдан униб чиққан замбуруғлар турларини аниқлаш мақсадида озуқали пробиркага микробиологик илгак воситасида олиб экилади.

8-расм. Буғдой ўсимлигининг баргларидан замбуруғларни ажратиб олиш.

9-расм. Буғдой ўсимлигининг пояларидан замбуруғларни ажратиб олиш.

10-расм.Буғдой уруғидан ажратилган

замбуруғлар

11-расм.Буғдой уруғилан ажратилган

замбуруғлар

Туганаклар, бошпиёзлар, илдизмевалар, илдиз поялардан замбуруғларни ажратиб олиш мақсадида уларни ташқи томондан стерилизация қилингандан кейин зарарланган қисмдан бир неча бўлакчалари 2-3 мм катталикда қирқилиб, Петри ликобчасидаги нам камерага жойлаш тирилади. Петри ликопчалари 25-27 ⁰ С хароратдаги термостатда сақланиб, улардан замбуруғларнинг ажралиб чиқиши кузатилади.

125

Тупроқ ва ўсимлик илдизидан замбуруғларни ажратиб олиш

Тупроқда, ўсимликларнинг ризосферасида ҳаёт кечираётган замбуруғларни ажратиб олишда тупроқ эритмасини суюлтириш усулидан фойдаланилди (Литвинов, 1969).

Стерилизация қилинган халтачаларда сақланаётган тупроқ намуналаридан 10 г олиниб, ичида 90 мл стерилизация қилинган сувли колбачага солиб яхшилаб аралаштирилади. Ҳосил бўлган аралашмадан 1 мл олиб ичида 90 мл стерилизация қилинган сувли пробиркага солинади.

• 
  яхшилаб аралаштирилгандан кейин 1 мл олиниб иккинчи пробиркага солинади. Шундай қилиб, учинчисидан тўртинчи пробиркага солиниб яхшилаб аралаштирилади. Тўртинчи пробиркадаги аралашмадан 1 мл олиниб
  

Петри ликобчасига томизилади. Унинг устидан эритилиб, ҳарорати 40 ⁰ С га келтирилган 10 мл ҳажмдаги агарли озуқа муҳити қўйилади.

12-расм. Ўсимлик илдизидан ажратилган

13-расм.Тупроқдан ажратилган

микроорганизмлар

микроорганизмлар

Тупроқнинг сувдаги аралашмасини агарли озуқа муҳити билан баравар аралашиши таъминлангандан кейин ҳарорати 23-25 ⁰ С бўлган термостатга замбуруғларни ундиришга қўйилади. Замбуруғнинг униши 6-10 кундан бошлаб кузатила бошлайди. Униб чиққан замбуруғ колонияларини алоҳида ҳисоблаб ҳар бир намуна ёки маълум тупроқ қатламига хос замбуруғ турларининг таркиби аниқланади.

126

Намунадаги замбуруғлар сонини аниқлаш учун Петри ликобчасидаги озуқа юзасида ҳосил бўлган замбуруғ колонияларининг ўртача арифметик қиймати аниқланди. Намунадаги замбуруғ спораларининг сонини 1 г қуруқ тупроқ намунаси ҳисобига қуйидаги формула асосида келтириб чиқарилди (Кириленко, 1982).