Олий ва ўрта махсус таҳлим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ хжалиги вазирлиги

28- расм. Ун олов ранг куяси: 1—капалаги; 2— қурти.
Ҳаёт кечириши. Баҳорда апрел ёки май ойида капалаклар чиқади. Капалаклар кечқурун учади ва бу вақтда урғочи капалак еркаги билан қўшилади, шундан сўнг урғочи капалак тез вақтда маҳсулотларга, тар (идиш, қоп) ларга, девор ёриқларига якка-якка ёки тўда -тўда қилиб (120—150 донадан) тухум қўяди. Тухум қўйиш муддати икки ҳафтага ва ҳатто ундан узоқроқда ҳам чўзилиши мумкин. Тухумдан чиққан қурт ипаксимон толадан найча тўқийди. Қурт бу найча ичида яшайди, озиқ қидириб юради ва катталашган сари найчани ҳам кенгайтиради. Агар қурт яхши озиқланса унинг қуртлик даври 40—50 кунга чўзилиши мумкин, сўнгра қурт найча ичида ёки ундан ташқарида оқ пилла ўраб ғумбакка айланади. Тахминан икки хафтадан сўнг ғумбакдан капалак чиқади. Ун олов ранг куяси Ўзбекистонда 5 бўғин беради. Арманистонда бу зараркунанда 6 бўғин бериши мумкин деган маoлумотлар бор.


Жанубий омбор олов ранг куяси (Плодиаин терпунcтелла Ҳб)
Бу зараркунанда Ўзбекистонда ва МДХ нинг бошқа республикаларида жуда хавфли зараркунанда ҳисобланади. Баoзан жуда кўп миқдорда учрайди. Масалан, ўралган холда ёзда бир неча ой сақланган олма ва помидорқоқининг 1 кв метр сатҳида бу зараркунанданинг 500—600 дона қурти топилган. Жанубий омбор олов ранг куяси кучли зарарланган дон омборлари деворида ўтирган 100 донагача капалакларни кўриш мумкин.
Қуруқ мева сақланадиган омборлардаги ва консерва заводлардаги қуруқ ўрикнинг 20—25% ининг бу зараркунанда билан зарарланиши расмий ҳодисадир. Жанубий омбор олов ранг куяси қуртлари қуруқ мевалардан ташқари яна дон, дондан ишланган маҳсулотлар, крупалар, кондитер маҳсулотлари (шоколад, печене ва бошқалар), аптека моллари (хар хил ўтлар, гуллар, уруғлар) ва хатто қалампир билан ҳам озиқланади. Олов ранг куя қурти маҳсулотларни зарарлаш билан бирга, уларни ўзларинингзаҳарли тезаклари ўргимчак ипига ўхшаш толалари, чиқинди озиқлари, ўлик жасадлари ва қурт пўстлари билан ҳам ифлослантиради (29-расм).
Капалагининг катталиги, қанотларини, ёзганда, 13—20 мм келади. Олдинги қанотларининг учидан бошлаб ярмига қадар қўнғир-қизил, иккинчи ярми еса сарғиш-кул ранг тусда бўлади. Қўнғир доғнинг ўртасида ва қанот тагига яқин жойда иккита ингичка, тўқ-қўнғир рангли кўндаланг йўллари бор. Орқа қанотлари енлик, учбурчак шаклли, хира-оқ рангли бўлади. Капалак бир жойга қўнганда унинг қанотлари тана устига икки томонга нишаб ҳолда жойлашади, ингичка мўйловлари еса опқара қайрилган бўлади.
Тухуми 0,5 мм овал шаклли, сарғиш-оқ тусли, ғоваксимон пўстли бўлади.
Қурти. Ендигина тухумдан чиққан қурти 1 мм, охирги ёшдаги қурти еса 15 мм гача бўлади. Қурт танасининг икки учи салгина ингичка, яoни урчуқсимон шаклга ега.
Қуртнинг ранги кўпинча унинг ейдиган озиғи рангига боғлиқ кўпинча пушти ранг бўлади. Шунинг учун жанубий омбор олов ранг куянинг қурти ғўза пушти ранг қуртига ўхшаб кетади.
Боши катта, тўртбурчак шаклда, қизғиш-қўнғир тусда, енса қалқони ҳам худди шундай, аммо сал қорамтирроқ бўлади. Қуртнинг устки томони бўйлаб анчагина енлик, қўнғир рангли йўл ўтади—бу қуртнинг уриб турган юрагидир. Қорин қисмининг 10- бўғимида —катта қўнғир доғ бўлади.
Фймбаги 5—7 мм, қўнғирсимон тусда, тиканлар ва буртмалар бўлмайди.
1 2