Олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

FE’LLARNING MUNOSABAT SHAKLLARI

Fe’l asoslariga qo`shilib, gapda kesim vazifasida qo`llanilishiga xoslovchi shakllar fe’lning munosabat shakllari hisoblanadi.

Fe’llarning zamon, mayl, shaxs-son qo`shimchalari munosabat shakllari sanaladi. Bu shakllarga ega bo`lgan fe’l gapda faqat kesim vazifasida keladi. Bu shakllar bilan qo`llanmagan fe’l asosi fe’lning noaniq shakli hisoblanadi va bu shakl –moq qo`shimchasi bilan ifodalanadi: bormoq, chiqmoq, termoq.

FE’L ZAMONLARI

Ish-harakatning nutq so`zlanayotgan paytga munosabati fe’l zamonlari deyiladi. Ular 3ta: o`tgan zamon, hozirgi zamon, kelasi zamon.

O`tgan zamon ish-harakatning nutq so`zlanayotgan paytdan oldin bo`lganligini bildiradi. Bu zamon shakllari fe’l asoslariga –di, -b, -ib, -gan (-kan, -qan) qo`shimchalarini qo`shish va bu shakllarni shaxs-son qo`shimchalari bilan tuslashdan hosil bo`ladi. O`tgan zamon shakllari:

-di qo`shimchasi bilan yasaluvchi shakli so`zlovchining bevosita o`zi ko`rgan harakat va holatni bildiradi: bordi, o`qidi. U ish-harakatning yaqin-o`tgan zamonda bo`lganligini bildiradi.

Birlik Ko`plik

I shaxs: bordim bordik

II shaxs: bording bordingiz

III shaxs: bordi bordilar

-ib shakli ilgari ro`y bergan, so`zlovchining bevosita o`zi guvoh bo`lmagan, eshitib bilgan harakatni ifodalaydi.

Birlik Ko`plik

I shaxs: boribman boribmiz

II shaxs: boribsan boribsiz

III shaxs: boribdi bordilar

-gan shakli ish-harakatning ancha ilgari, uzoq o`tgan zamonda bo`lganligini bildiradi.

Birlik Ko`plik

I shaxs: borganman borganmiz

II shaxs: borgansan borgansiz

III shaxs: borgan borganlar

Bu shakl ba’zan borgan edim, borgan eding… to`liqsiz fe’li bilan ham shakllanadi.