Олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

ALOHIDA GURUH SO`ZLARI

Bularga undov, taqlid, modal so`zlari kiradi.

Undov so`zlari – his –hayajon, buyruq – xitobni ifodalovchi so`zlardir. Yozuvda undov so`z vergul bilan ajratiladi: Oh-oh qanday shirin. Boy, qo`rqib ketayapman. Undovlar 2 xil bo`ladi:

1.His-hayajon undovlari

2.Buyruq-xitob undovlari

His-hayajon undovlari-kishining turli emotsional holatlarini, his-hayajonni (rohatlanish, hayratlanish, g`azab, nafrat, og`riq, erkalash) ifodalaydi: Oh, voy e, eh, uf, dod, obbo, o`-o`, ie, o`h-ho`, voy-voy.

Buyruq-xitob undovlari – hayvon, jonivorlarni haydash, chaqirish, to`xtatish uchun qo`llanadigan yoki kishilarning diqqatini tortish uchun qo`llanadigan so`zlardir: hoy, ey, allo, chuh, beh, qurey-qurey, tu-tu. Bulardan tashqari, rahmat, qulluq, varakalla, hormang, yashang his-hayajon undovlari hisoblanadi.

Taqlid so`zlar- narsalarning tovushi yoki ko`rinish holatiga, taqlidni ifodalovchi so`zlardir: taq-taq, gurs-gurs, qars-qurs, dik-dik, duk-duk.

Taqlid so`zlari 2 xil:

-Tovushga taqlid so`zlar

-Holatga taqlid so`zlar

Tovushga taqlid so`zlar – eshitish orqali taqlidni bildiruvchi so`zlardir: taq, gurs, duk, dik, pish-pish, chap-chup, gars-gurs, shivir-shivir, pichir, hur-hur.

Shu bilan birgalikda hayvonlarning ovoziga taqlid so`zlar ham uchraydi: mo`, be, va, vov-vov, chug`ur-chug`ur, g`aq-g`aq.

Holatga taqlid so`zlar – narsalarning harakatiga ko`rib taqlid qilish orqali hosil bo`ladi. Lip, milt-milt, yarq, jimir-jimir, g`ij-g`ij, yal-yal.

Modal so`zlar – ifodalanayotgan fikrga so`zlovchining turli munosabatlarini (ishonch, gumon, achinish)ni bildiruvchi so`zlardir. Modal so`zlar gapda vergul bilan ajratiladi. Gapda asosan kirish so`z vazifasida keladi. Quyidagi ma’nolarni ifodalaydi.

1. 
   Ishonch - albatta, shaksiz, shubhasiz, tabiiy. Albatta biz maqsadimizga erishamiz
   
2. 
   Gumon ma’nosi – etimol, chamasi, aftidan, balki, shekilli.
   
3. 
   Tasdiq ma’nosi – darhaqiqat, haqiqatan.
   
4. 
   Fikr xulosalash (fikrning oldingi fikr bilan bog`liqligi) xullas, demak, umuman.
   
5. 
   Fikrning tartibi – avvalo, avvalambor.
   
6. 
   Fikrning dalillanishi – masalan, jumladan.
   
7. 
   Achinish- attang, afsus.
   
8. 
   Quvonch ma’nosini – xayriyat, baxtimga.
   

Xullas, mustaqil so`zlar lug`aviy ma’no anglatadi. Xayriyat sizni ko`rdim. Ehtimol, uchrasharmiz.Bugun yomg`ir yog`ar. Aftidan u yolg`on gapirdi.

Modal so`zlarni sof va vazifadosh turlari farqlanadi. Shekilli, masalan, attang, xayriyat, ehtimol – sof modal so`zlardir. Vazifadosh modal so`zlar mustaqil so`zlardan o`sib chiqgan bo`lib, ularni o`z ma’nosida qo`llangan mustaqil so`zlardan farqlash lozim: Tabiiy mahsulotlardan foydalanamiz. Qariligini aftidan bilish qiyin. - Aftidan, bugun yomg`ir yog`adi. Tabiiy, bu voqeadan shubhalandim. Yuqoridagi ikkita misolda tabiiy, aftidan so`zlari mustaqil so`z sanalsa, qolgan ikkita misolda ular vazifadosh modal so`zlardir. Mavjudlikni bildiruvchi modal so`zlar gapda vergul bilan ajratilmaydi, kirish so`z vazifasida ham keladi. Ular ma’lum gap bo`lagi vazifasida kela oladi yoki kesim tarkibida qo`llanadi: bor, yo`q, kerak, lozim, shart. Menda qalam bor. Karim o`qishi kerak. Oramizda qoloqlar yo`q.