Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети “ИҚтисодиёт назарияси” кафедраси

3. Қалтислик учун мукофот.
Лойиҳа қалтислиги қанчалик юқори бўлса, унинг даромадли бўлиш даражасига талаб ҳам шунчалик юқори бўлади. Чунки катта қалтисликни олишга фақат катта фойда сабаб бўлиши мумкин. Шунинг учун қалтислик лойиҳаларни баҳолашда дисконтлаш даражаси оширилади, яъни ҳақиқий фоиз ставкасига «қалтис учун мукофот» ҳам қўшилади. НПВ, ИРР ва бошқа кўрсаткичлар янги дисконтлаш даражаси бўйича ҳисобланади ва солиштирилади. Бу еса инвестиция лойиҳаларини баҳолашда қалтисликни ҳам ҳисобга олишга кўмаклашади.


4 Лойиҳаларнинг қалтисликка чидамлилиги таҳлили.
Лойиҳаларнинг қалтисликка чидамлилиги - бу лойиҳаниг зарар кўра бошлаш имкониятидан қанчалик узоқлигини кўрсатувчи кўрсаткичдир. Яъни лойиҳанинг режалаштирилган ёки мавжуд даражасидан аҳвол қанчалик ёмонлашганда ҳам лойиҳа зарар келтирмаслигидир. Демак, бу оралиқ қанча узоқ бўлса лойиҳаниг қалтисга чидамлилиги шунча юқори бўлади. Буни аниқлашда қуйидаги учта кўрсаткичдан фойдаланилади:

1. 
   Зарарсизлик нуқтаси (бреак-евен поинт);
   
2. 
   Хавфсизлик чегараси (маргин оф сафетй);
   
3. 
   Ички даромад ставкаси (интернал рате оф ретурн).
   

Зарарсизлик нуқтаси миқдорда =ФC / П-ВCУ
П (приcе) –бир бирлик маҳсулот баҳоси;
ФC (фихед cосц) – доимий харажатлар;
ВCУ (вариабле cосц пер унит) – бир бирлик харажатга қилинадиган ўзгарувчи харажатлар.


5. Инвестицияларда қалтислик даражаси.
Инвестициялашда қалтис дэганда инвестиция даромадларининг кўзда тутилган миқдоридан камайиш ҳолати тушунилади. Даромадларнинг ўзгариши шкаласи қанчалик кэнг бўлса, инвестициялашда қалтислик даражаси шунчалик юқори бўлади. Инвестициялашда қалтислик манбаалари бир-бири билан жуда боғлиқ бўлганлиги сабабли уларнинг қайси бири даромадга қанчалик таъсир етганлигини аниқлаш жуда мушкул. Инвестициялашда қалтисликнинг асосий турлари: иш билан боғлиқ қалтислик , молиявий бозор тасодифи хавфлари, аҳолининг сотиб олиш қобилияти билан боғлиқ бўлган молиявий хавф, фоиз хавфи ва бошқалар ҳисобланади.