Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги самарқанд давлат

1-тебраниш шакли учун тугунларда ва таянчдаги момент миқдорларини аниқлаймиз (6- ва 7-расм):
таянчдаги момент:
𝑴 = (𝑺^𝒑 + 𝑺^𝒑 ) ∙ ^{𝟐∙𝒉𝟏} = ⁽126,02 + 168,27⁾ ∙ ^2∙4,403 = 863,84 к𝐻 ∙ м.

𝟏𝟏
𝟏𝟐 _{𝟑 3}

тугундаги моментлари:
𝑴 = (𝑺^𝒑 + 𝑺^𝒑 ) ∙ ^𝒉 = ⁽126,02 + 168,27⁾ ∙ ^4,403 = 431,92 к𝐻 ∙ м.

𝟏𝟏
𝟏𝟐 _{𝟑 3}

𝟏𝟐

𝟐
𝑴 = 𝑺^𝒑 ∙ 𝒉
= 168,27 ∙ 6,40 = 1076,9 к𝐻 ∙ м.

а)

б)
6-расм. Бинонинг 1-тебраниш шакли (а) ва унинг момент эпюрасини қуришга оид чизма (б).

2-тебраниш шакли учун тугунларда ва таянчдаги момент миқдорларини аниқлаймиз:
таянчдаги момент:

𝑴 = ⁽𝑺
+ 𝑺 ⁾ ∙ ^{𝟐∙𝒉𝟏} = ⁽379,7 − 116,6⁾ ∙ ^2∙4.403 = 772,3 к𝐻 ∙ м.

𝟐𝟏
𝟐𝟐 _{𝟑 3}

тугундаги моментлари:

𝑴 = ⁽𝑺_𝟐𝟏
𝒉

)
+ 𝑺_𝟐𝟏 ∙ _𝟑 =
⁽379,7 − 116,6⁾
∙ ^4,403 = 386,14 к𝐻 ∙ м.
3

𝑴 = 𝑺_𝟐𝟐 ∙ 𝒉_𝟐 = 116,6 ∙ 6,40 = 746,24 к𝐻 ∙ м.
1- ва 2- тебраниш формасига тўғри келувчи эгувчи момент эпюрасини
қуриш.
Рама элементларининг бикирлигига қараб, эгувчи момент эпюрасининг қийматлари тақсимланади. Бунинг учун моментларни тақсимлаш коэффициентлари аниқланади:

_ II _
EJ _ус
 EJ _ус

 0,25.

ус

II

II
ус _{ EJ II}



ус
4EJ ^II

а)

б)
7-расм. Бинонинг 2-тебраниш шакли (а) ва унинг момент эпюрасини қуришга оид чизма (б).

Моментларни тақсимлаш коэффициентлари ёрдамида раманинг биринчи ва иккинчи тебраниш шаклларига тўғри келувчи эгувчи момент эпюралари қурилади (8- ва 9-расм). Бу қуйидаги кетма-кетликда бажарилади: 1-тебраниш шакли учун тугунлар ва таянчдаги момент

миқдорларини аниқлаймиз: таянчлардаги момент:
𝑴 = 863,84 ∙ 0,25 = 215,96 к𝐻м.
тугунлардаги моментлар:
𝑴 = 431,92 ∙ 0,25 = 108 к𝐻 ∙ м.
𝑴 = 1076,9 ∙ 0,5 = 538,45 к𝐻 ∙ м.

2. 
   тебраниш шакли учун тугунлар ва таянчдаги момент миқдорларини аниқлаймиз:
   

таянчдаги момент:
𝑴 = 772,3 ∙ 0,25 = 193,07 к𝐻 ∙ м.
тугундаги моментлар:
𝑴 = 386,14 ∙ 0,25 = 96,54 к𝐻 ∙ м.
𝑴 = 746,24 ∙ 0,5 = 373,12 к𝐻 ∙ м.

8. 
   ^{расм. 1-тебраниш шаклига тўғри келувчи “М}1^{” эпюранинг кўриниши.}
   

8. 
   ^{расм. 2-тебраниш шаклига тўғри келувчи “М}2^{” эпюранинг кўриниши.}
   

4. Ҳисобий эгувчи момент эпюрасини қуриш

Бино ва иншоотларда биринчи чегаравий ҳолатга эришмаганлигини текширишда конструктив система элементларида алоҳида қуйидаги формуладан аниқланади:
Махсус жамлама (особое сочетание) юклардан ҳосил бўладиган ҳисобий эгувчи момент эпюраси ҚМҚ 2.01.03-96 нинг 2.8 формуласи асосида қурилади:
M _p  r .


^{бу ерда r – редукция коэффициенти; M}i^{, M}j ^{– сейсмик юклар таъсирида ҳосил} бўлган зўриқишлар; m – тебраниш шакллар сони.

Бинонинг эркинлик даражаси 2 га тенг бўлгани учун ҳисобий эгувчи момент формаласи қуйидаги кўринишда бўлади:
𝑴_𝒑 = 𝒓^√𝑴^𝟐 + 𝑴^𝟐 + 𝟎, 𝟔 ∙ 𝑴_𝟏 ∙ 𝑴_𝟐.
𝟏 𝟐
r – ҚМҚ [1] нинг 2.22.бандига мувофиқ редукция коэффициент элементнинг рухсат этилган нисбий ноэластик деформацияси ва бинонинг ^{хусусий тебранишлари даври Т}1 ^{га боғлиқ равишда [1]нинг 2.3-расмдан ёки} (2.9) формуладан аниқланади:

^{r =1 – 1,07μ T}1^.

^{Бунда қуйидаги шарт бажарилиши лозим: r ≥ r}1^{=0,03+1,95 Т}1^{.
Агар r < r}1 ^{бўлса, редукция коэффициенти қуйидаги формуладан} аниқланади:

r=0,85·μ^-0,67.

Устун учун μ=5 да r=0,85·5^-0,67=0,289. Ригел учун μ=7,5 да r=0,85·7,5^-0,67=0,222 .


Устун тугунларида ва таянчдаги ҳисобий эгувчи момент миқдорларини аниқлаймиз

таянчлардаги момент:
𝑴 = 0,289 ∙ ^√215,96² + 193,07² + 0,6 ∙ 215,96 ∙ 193,07 = 95,4 к𝐻 ∙ м.

тугунлардаги моментлар:
𝑴 = 0,289 ∙ ^√108² + 96,54² + 0,6 ∙ 108 ∙ 96,54 = 47,7 к𝐻 ∙ м.

𝑴 = 0,289 ∙ ^√538,45² + 373,12² + 0,6 ∙ 538,45 ∙ 373,12 = 214,3 к𝐻 ∙ м.

Ораёпма ригели кесимларида ҳисобий эгувчи момент миқдорларини аниқлаймиз:

𝑴 = 0,222 ∙ ^√646,45² + 276,6² + 0,6 ∙ 646,45 ∙ 276,6 = 224,2 к𝐻 ∙ м.

𝑴 = 0,222 ∙ ^√54² + 48,27² + 0,6 ∙ 54 ∙ 48,27 = 18,3 к𝐻 ∙ м.

Топилган қийматлар асосида бино рамасининг ҳисобий эгувчи момент ^{эпюраси “М}р^{” ни қурамиз (10-расм):.}

[1] нинг 2.26 бандига кўра, сейсмик кучлар таъсирига ҳисобланадиган бинонинг режадаги узунлиги 30 м дан ортиқ бўлса, вертикал ўқларга нисбатан ҳосил бўладиган буровчи моментни ҳам ҳисобга олиш лозим. Агар бикирлик маркази билан массалар маркази устма-уст тушса, элементлардаги зўриқишлар ξ коэффициентга орттирилади. Бу коэффициент қуйидагича топилади:

𝝃 = 𝟏 + 𝟎, 𝟒 ^𝒙.
𝑩
бу ерда Х – сейсмик юк таъсирига перпендикуляр йўналишда симметрия марказидан элементгача бўлган масофа, В-бинонинг ўша йўналишдаги ўлчами (3-расмга қаранг).

8. 
   ^{расм. Ҳисобий эгувчи момент “М}р^{” эпюрасининг кўриниши.}
   

Бино бўлмасининг узунлиги 36 м бўлгани сабабли:

4-чи ўқдаги рама учун
𝝃 = 1 + 0,4 ∙ ⁰
𝐵
= 1.

3- ва 5-чи ўқдаги рама учун
𝝃 = 1 + 0,4 ∙ ⁶
𝐵
= 1,07.

2- ва 6-чи ўқдаги рама учун 𝝃 = 1 + 0,4 ∙ ¹² = 1,13.
𝐵
1- ва 7-чи ўқдаги рама учун 𝝃 = 1 + 0,4 ∙ ¹⁸ = 1,2.
𝐵


^{Топилган коэффициентларни М}р ^{га кўпайтирилиб, бинонинг 2- ва 6-} ўқдаги раманинг ҳисобий эгувчи момент эпюралари қурилади (11-расм):
𝑴 = 95,4 ∙ 1,13 = 107,8 к𝐻 ∙ м. тугунлардаги моментлар:
𝑴 = 47,7 ∙ 1,13 = 53,9 к𝐻 ∙ м.
𝑴 = 214,3 ∙ 1,13 = 242,16 к𝐻 ∙ м.