Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

ўғит
сўзи билан синонимик қаторни ҳосил қилган 
гɔнг 
(гўнг), 
нуръ 
сўзларидан 
гɔнг 
(гўнг) сўзи Самарқанд, Жиззах, Сирдарё 
шеваларида етакчи синоним ҳисобланади. Бухоро, Пахтачи (Сам. ), Навоий 
вилоят шеваларида 
нури
сўзи етакчи синоним ҳисобланади. Шунинг учун 
ҳам бундай синонимик муносабатга киришган сўзлар диалектлараро 
синонимлар дейилади..
Ўзбек адабий тилидаги ва шевалардаги синонимик қаторни ташкил 
этаётган сўзларнинг ҳар бирининг ўз вазифаси бор. Баъзи синоним сўзлар 
иккинчи бир синонимик сўз вазифасини бажара олмаслиги мумкин.
Ўзбек 
адабий 
тилидаги 
чала, 
маромига 
етказилмаган, 
тамомланмаган
каби синонимик қаторни ташкил этаётган сўзлар 

---

103 
шевалардаги 
нъмғурмə 
синонимининг вазифасини, ёки 
гуруҳ, тўда
синонимлари шевадаги шу сўзларга синоним бўлган 
суруй
синонимининг 
вазифасини бажара олмайди. Демак, ҳар қандай синонимик қаторни ташкил 
этувчи сўзнинг ўз ўрни, ўз вазифаси бор. Шунинг учун ҳам синонимлар 
ўзбек адабий тилида, ўзбек шеваларида, ёзувчи ва шоирларнинг асарларида 
муайян бир вазифада қўлланилади.
Ўзбек шеваларидаги синонимлар ҳам ўзбек адабий тилидагидек 
нутқнинг таъсирчанлиги ва жозибадорлигини оширувчи воситалардан 
биридир. Шунингдек, синоним сўзлар тилимизнинг луғат таркибини 
бойитиш, уни янада мукаммаллаштириш учун хизмат қилади.
Ўзбек шевалари лексикасида лексик омонимлар 
Ўзбек тили ва ўзбек халқ шевалари омоним сўзларга ниҳоятда бой. 
Тилимизда мавжуд бўлган омонимлар тилни маънан бойитиш ва янги 
сўзлар ясаш учун муҳим манба бўлиб хизмат қилади.
Ўзбек тили ва унинг шеваларида сўз маъноларининг кенгайиши 
тилнинг ички имкониятлари асосида янги маъноли сўзларнинг ҳосил 
бўлишига, сўз шаклларининг қисқариши ва омонимларнинг вужудга 
келишига сабаб бўлади. Омонимлар шаклан бир хил талаффуз қилинадиган, 
аммо бошқа-бошқа мустақил маъноларни ифодалайдиган сўзлардир. 
Омонимларнинг бу хусусияти контекст доирасида аниқланади ва сўзлар 
маъносининг хилма-хиллигини таъминлашга ёрдам беради. Омонимлар 
тўғрисида гапирганда уларни полисемантик сўзлардан фарқлаш керак. 
Чунки омонимларнинг айримлари мана шу полисемантик сўз 
маъноларининг ўзгариши ва узоқлашувидан келиб чиққан. Аммо, шунга 
қарамай, омонимлар билан полисемантик сўзлар бир-биридан тубдан 
фарқланади. Полисемантик сўзларнинг маънолари орасида семантик 
алоқадорлик сезилиб турса, омоним сўзларнинг маънолари орасида яқинлик 
бўлмайди. Ўзбек шеваларидаги омонимлар ўзбек адабий тилидагига 
нисбатан кўп маъноларга эгадир. Масалан: