Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

 
 
 
 
 
 

---

69 
Ўзбек шеваларининг синтактик хусусиятлари 
 
Ўзбек шеваларининг фонетик, морфологик, лексик хусусиятларига 
қараганда синтактик хусусиятлари жуда кам ўрганилган. Тилнинг тарихий 
тараққиётига аҳамият берадиган бўлсак, янги сўзларнинг пайдо бўлиши 
янги сўз бирикмаларини келтириб чиқарганлигини кўриш мумкин. 
Маълумки, ўзбек тилига қардош бўлмаган тилларнинг ҳам таъсири бўлган. 
Бу тилларнинг таъсирида янги сўз бирикмалари ва эргаш гаплар вужудга 
келади. Боғловчиларнинг қабул қилиниши гапларни, сўзларни бир –бири 
билан бириктириш йўлларини очиб беради. Бу ўринда шуни айтиш жоизки, 
бу соҳани ўрганишга бағишланган М. Туробованинг Тошкент вилояти ўзбек 
шевалари ва Й. Жуманазаровнинг ўғуз шеваларининг синтактик 
хусусиятларини ўрганишга бағишланган тадқиқотларини келтириш мумкин.
Ҳозирги кунда ўзбек тилли диалектал ҳудудларда ўзбек шеваларининг 
синтактик хусусиятлари ҳали тўлиғича ўрганилгани йўқ. Ўзбек 
шеваларининг фонетик, морфологик, лексик хусусиятлари ўрганилган баъзи 
тадқиқотларда шеваларнинг синтактик хусусиятлари тўғрисида қисқа 
маълумотлар келтирилган. Холбуки, синтактик қурилиш грамматик 
системанинг ажралмас қисмидир. Шу боис ҳам шеваларнинг синтактик 
хусусиятларини ўрганиш муҳимдир.
Ўзбек шеваларининг синтактик хусусиятлари адабий тилидагидек 
бўлсада, баъзи бир ўзига хос хусусиятлари ҳам учрайди.
Сўз бирикмаси. 
Шеваларда сўз бирикмасининг ҳамма турлари мавжуд 
бўлиб, ўзбек адабий тилидагидек бўлсада, шеваларда сўз бирикмаси 
таркибидаги бош ва эргаш сўзни боғловчи грамматик воситаларнинг 
шаклланишида ўзига хос томонлар мавжуд.
 Битишув
: 
Жудайам кўп жͻйлəгə чъройлъ бънͻлə қурълдъ
. (Жуда 
кўп ҳудудларда чиройли бинолар қурилди. )

---

70