Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

олувринг
|| олиб юраверинг; 
айтивургин
|| айтиб 
бергин каби. Ўзбек шеваларида қўшма феълларнинг бундай қўлланиши 
ўзбек адабий тилидан фарқланади.

---

68 
Ўзбек шеваларида адабий тилда учрамайдиган бир қатор сўзлар 
тузилиши жиҳатидан ясама ва қўшма бўлади. Бу сўзларнинг таркибидаги 
морфема ёки компонентлардан бири адабий тилга маълум ёки номаълум 
бўлиши мумкин.
Шеваларда қўлланиладиган 
ун төртгъч 
сўзи ўзбек адабий тилидаги 
тегирмон сўзи ўрнида кўп ишлатилади. Ун ва тортмоқ сўзларидан тузилган 
ун
төртгъч 
қўшма
 
сўзи таркибидаги ун ва торт сўзлари ҳозирги ўзбек 
тилининг луғат таркибида бўлса ҳам, лекин уларнинг қўшилувидан ҳосил 
бўлган сўз адабий тилда мавжуд эмас. Компонентларнинг қўшилувидан 
ҳосил бўлган сўзнинг маъноси компонентлардан бири англатган маънога 
алоқадор бўлади: 
шаба ёз 
сўзи
 
тезроқ ёзиш маъносида ишлатилади 
Шеваларда ўзбек адабий тилидагидек синтактик усул билан жуфт 
сўзлар ҳам ясалади. Уларнинг айримлари адабий тилдагидек бўлса, 
айримлари ўзига хос хусусиятларга эга. Жуфт отлар турли сўз 
туркумларининг жуфтлашишидан ҳосил 
бўлади: от+отдан: ота-бала, ака-
ука; сифат+сифатдан: ъсъқ-совуғ // ъсъъқ –сувъқ; феъл+ феълдан: 
очъш-ёпъш
каби.
Жуфт сифатлар шеваларда ҳам ўзбек адабий тилидагидек предметнинг 
бир умумий белгисини билдириб, икки содда сифатнинг тенг боғланишидан 
ҳосил бўлади: 
болдамли – оръғ; конглъ өчъғ – қурумсъғ, тупөғ – 
нөтупөқ
каби. Бу сўзлар кўпроқ қарлуқ лаҳжасида сўзлашадиган аҳоли 
нутқида кўпроқ учрайди. 
асон-қъйън; иссъқ-сувъқ; йəвөйъ-хөнəкъ
жуфт 
сифатларнинг бу кўриниши Самарқанд, Бухоро, Жиззах, Сурхондарё 
қипчоқ шеваларида ҳам шундай қўлланилади.